Šumadija i Pomoravlje

Daleke 1833. godine je osnovana prva gimnazija u Srbiji, kragujevačka gimnazija, a pet godina kasnije, kada je prva generacija učenika završila školovanje, osnovan je i Licej, preteča današnjeg Univerziteta. 1887. godine škola je smeštena u zgradu u kojoj se i danas nalazi i koja je pod zaštitom države kao kulturno- istorijski spomenik. Prva kragujevačka gimnazija je jedna od najlepših gradjevina u Kragujevcu, a projekat za nju je izradjen u Beču.Do danas je na zgradi zadržana autentična stolarija, izradjena u jednoj bečkoj stolarskoj radionici. Dan škole se obeležava 21. oktobra kao sećanje na dan kada je1941. godine u Šumaricama streljan veliki broj učenika i profesora gimnazije. Mnogi poznati naučnici, umetnici, političari, vojskovodje su deo njene tradicije kao djaci ili kao profesori.
Danas je gimnazija savremena školska ustanova u kojoj se pored redovnih nastavnih aktivnosti održavaju i mnoge kulturne svečanosti kao i sportska dešavanja.

Prve pozorišne predstave u Kragujevcu se pominju 1825. godine. Pripremao ih je i izvodio učitelj Djordje Evgenijević sa svojim učenicima, uglavnom za kneza Miloša Obrenovića. 1834. godine, po kneževom pozivu, Joakim Vujić, kao ličnost sa velikim pozorišnim iskustvom, dolazi u Kragujevac i osniva "Knjažesko srbski teatar". On je ujedno bio direktor, dramaturg, reditelj, glavni glumac, prevodilac i adapter dramskih dela. Glumački ansambl su činili mladi činovnici i djaci gimnazije. Prve predstave su održane u vreme zasedanja Sretenjske skupštine, od 2. do 4. februara 1835. godine. Sa preseljenjem prestonice u Beograd 1941. godine, tamo se seli i Teatar. U narednom peridu od skoro 100 godina, u Kragujevcu je postojalo više pozorišnih društava, ali profesionalno pozorište se osniva tek 1935. godine Narodno pozorište grada. 1965. godine pozorište menja naziv u "Pozorište Joakima Vujića", a od 1970. godine se zove "Teatar".
Od 2004. godine, Teatar je stalan domaćin JoakimFesta, koji se održava na dan pozorišta 15. februara, a od 2006. i JoakimInterFesta. Od 2005. godine Teatar je osnovao Galeriju Joakim i počinje da izdaje časopis "Joakim".
14. februara 2007. godine na predlog Upravnog odbora Teatra, najstarijem srpskom teatru je vraćen prvobitni naziv, Knjaževsko-srpski teatar.

Taj proces kulminira u osamdesetim i devedesetim godinama, kada se priprema i donosi “Regulacioni plan varoši Kragujevac” (1891. godine, među prvima u Srbiji) i gradi niz značajnih objekata: železnica, putna mreža, nova zgrada Gimnazije, Nova crkva, železnička stanica i dr, a grad postaje jak trgovački centar, često u nekim granama trgovine i ispred Beograda. Za prilike seljačke Srbije, jak industrijski i trgovački centar, grad privlači brojne doseljenike, pa je Prvi svetski rat dočekao kao treći grad po veličini u Srbiji.
Početak XX veka obeležen je donošenjem vrlo ambicioznog programa “Za unapređenje Kragujevca” 1910. godine. Program je predviđao niz intervencija u prostornom razvoju: izgradnju infrastrukturnih mreža (ulica, vodovoda, rasvete, kanalizacije, tramvajske pruge), zgradu Opštine, niz opštinskih lokala, dom milosrđa... Balkanski ratovi, a zatim i Prvi svetski rat omeli su realizaciju ovog programa.
U vreme Prvog svetskog rata 1914. i 1915. godine u Kragujevcu se nalazilo sedište srpske Vrhovne komande. Ovde su vojvoda Radomir Putnik i general Živojin Mišić uradili planove blistavih pobeda srpske vojske na Ceru i Kolubari.
Period između dva svetska rata karakterističan je po obnovi i razvoju Vojno tehničkog zavoda, koji je pred Drugi svetski rat, spadao u najveća preduzeća u našoj zemlji i zapošljavao oko 12.000 radnika. Izgrađena su nova naselja za populaciju od oko 30.000 stanovnika. Posebno su interesantna planski uređena naselja Stara i Nova radnička kolonija. U gradu je izgrađen niz značajnih objekata u centru, regulisano je korito Lepenice i izgrađeni novi mostovi. Železnica je nastavljena od Kragujevca prema Kraljevu. Izgrađen je moderan vodovodni sistem sa vodojažom u Grošnici. Grad je uključen u elektrosistem Srbije.
Nemačke trupe su 11. aprila 1941. godine zauzele Kragujevac.U toku rata, u borbi za slobodu, poginulo je i ubijeno više hiljada građana Kragujevca. Igrom sudbine ili slučaja Kragujevac je oslobođen 21.oktobra 1944. godine, tri godine posle najveće tragedije u svojoj istoriji, streljanja u Šumaricama.
Velika ratna kriza sa masovnim streljanjem stanovništva i rušenjem industrije, rezolucija IB-a 1948. godine, doneli su ekonomsku blokadu i stagnaciju u daljem razvoju grada.

Joakim Vujić je rodjen 9. septembra 1772. u Baji. Školovao se u Baji, Kaloči i Segedinu, licej i prava učio je u Požunu (Bratislava). Bavio se prevodilaštvom, glumom, pisao je putopise, bio je neka vrsta svetskog putnika. Poznavao je čitav niz stranih jezika. 24. avgusta 1813. godine, u Rondeli na peštanskoj obali Dunava, na pozornici Mađarskog teatra, Joakim Vujić priređuje prvu svetovnu i građansku pozorišnu predstavu na srpskom jeziku: "Kreštalica" Posle toga slede "teatralna predstavlenija" u Baji, Segedinu, Novom Sadu, Zemunu, Temišvaru, Pančevu i Aradu. Vreme između 1835 - 1839 proveo je u Srbiji, većinom u Kragujevcu, gde je posle više pokušaja, 1835. godine uspeo da ubedi gospodara Miloša da mu da prilično novaca, kako bi osnovao prvi "Kraljevsko serpski Teatar". Odlaskom Miloša i Vujić je morao da napusti Srbiju. Putovao je po Moldaviji, bio je i u Odesi, a u jednom ruskom manastiru sređivao je opis ovih svojih putovanja. Bio je protivnik jezičke reforme Vuka Karadžića kao i gotovo svi učeni Srbi Vukovog vremena. Napisao je "Putešestvije po Serbiji", "Zemljeopisanije", "Početak opisanija srbski
manastira", kao i 21 dramsko delo, uključujući "Kreštalicu", "Fernanda i Jariku" i "Ljubovnaju zavist čerez jedne cipele". Autor je i jedne gramatike francuskog jezika.Poslednje godine svoga života Joakim Vujić je proveo u Beogradu u oskudici. Umro je 8. novembra 1847. godine, očekujući prvi povezani primerak svoje nove knjige „Irina i Filandar“. Joakim Vujić je sahranjen u blizini crkve Svetog Marka na starom tašmajdanskom groblju u Beogradu. Grob mu je kasnije zameten. U kragujevačkom pozorištu se njemu u čast od 7.-15. maja održavaju susreti profesionalnih pozorišta Joakimfest.