Muzičko stvaralaštvo i izvođaštvo od 18. veka do danas

Roksanda Pejović

Dok je muzika imala istaknutu ulogu u srpskoj srednjovekovnoj državi (od 12. do 15. veka), zvanično muziciranje bilo je zamrlo u doba robovanja pod Turcima. U evropske muzičke tokove uključivali su se Srbi u Vojvodini u 18. veku, u granicama Habsburške monarhije, ne zaboravljajući svoje tradicionalne korene. Naručioci ikonostasa, portreta i mrtvih priroda uživali su u muzici koja se odvojila od orijentalnih uzora. Ipak, ostalo je malo podataka o crkvenoj i svetovnoj muzici toga doba.

Iako iz 18. i 19. veka, crkvene osmoglasnične melodije, pojane u Hilandaru, i još neke crkvene pesme, nastajale su po uzorima iz 15. veka. Postoji verovatnoća da je u prvoj polovini 18. veka nastalo crkveno pojanje na osnovu kasnovizantijske tradicije i srpskog narodnog pojanja (od 1713. ono je na crkvenoslovenskom jeziku). Pod ruskim se uticajem kanti, oblici ruske neliturgijske muzike, javljaju u srpskim dramskim delima. U Beogradu, tada pod vlašću Austrijanaca, osnovana je 1721. grčka škola pojanja, a krajem 18. i početkom 19. veka u Sremskim Karlovcima, središtu srpske mitropolije, nastalo je karlovačko pojanje.

Građani su u to doba sticali muzičko obrazovanje. Oličenje tadašnje narodne muzike bio je Irig, gde su se okupljali guslari iz raznih krajeva.

Srpska muzika 19. veka razvijala se širom Srpstva, u Srbiji i austrougarskim gradovima naseljenim srpskim življem, s centrima u Beogradu i vojvođanskim mestima. to je bilo vreme obeleženo amaterizmom, ali se u njemu začela srpska muzika romantičarskog stila, zasnovana na narodnom melosu. Pored srpskih muzičara domorodaca, njenom usponu su doprineli i stranci, osobito Česi, koji su bili horovođe u srpskim pevačkim društvima, svirali u orkestrima i predavali po školama.

Muzika je pretežno bila u službi rodoljubivih ideja i očuvanja naroda, što su pokazale i besede (koncepti s takozvanim mešovitim programom - horovima, solističkim i orkestarskim kompozicijama, kao i pozorišnim komadom) koje su organizovala crkvena pevačka društva, stožeri srpskog muzičkog života. Do vrhunca na polju negdašnje horske muzike prispelo se u Pančevu sedamdesetih a u Beogradu, Subotici i Kikindi osamdesetih godina 19. veka. U kragujevačkom teatru negovana je scenska muzika već u doba Miloša Obrenovića, a zatim u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu (osnovano 1861), koje je izvodilo predstave za srpsku publiku u vojvođanskim i slavonskim mestima, kao i u beogradskom Narodnom pozorištu (osnovano 1868). Autor većine aranžmana i muzike za komade bio je Slovenac Davorin Jenko (1835-1914), koji je trideset godina bio dirigent Narodnog pozorišta. Od osamdesetih godina 19. veka u oba pozorišta postavljaju se operete i opere. Opera na Bulevaru operskog pevača internacionalnog renomea, basa Žarka Savića (1861-1934), bila je kratkog veka (1909-1911).

Orkestarsko koncertiranje počelo je 1842. u Beogradu, a uskoro potom je u ovom gradu gostovao Johan Štraus sa svojim orkestrom, izvodeći i sopstvene kompozicije inspirisane srpskim narodnim melosom, što su činili i drugi strani umetnici. Simfonijski koncerti priređivani su od devedesetih godina 19. veka. Pored pijanistkinje i kompozitorke Jovanke Stojković (1855-1892), izgleda učenice Franca Lista, koja je gostovala u Beču, Gracu, Pešti i Parizu, za srpsku publiku svirali su veliki violinisti Jan Kubelik i Anri Marto, zatim srpski violinista Dragomir Krančević, koga su slušali Beč, nemački gradovi i Pešta, pijanistkinja Sidonija Ilić, operska pevačica Sofija Sedmakova, koja je stekla reputaciju u nemačkim operskim kućama, zatim Beogradski kvartet i drugi. Godine 1899. osnovana je Srpska muzička škola. Muzičari i nemuzičari melografisali su svetovnu i crkvenu narodnu muziku da bi se sačuvala i poslužila kao inspiracija kompozitorima. Muzičko stvaralaštvo bilo je orijentisano ka horovima, solo-pesmama i scenskim delima, dok su instrumentalni i vokalno-instrumentalni opusi bili manje bojni. Temelje profesionalne, nacionalno usmerene muzike postavio je kompozitor, pijanista i dirigent Kornelije Stanković (1831-1865), zaslužan kao zapisivač crkvene i svetovne narodne muzike. Njegovi sledbenici, delujući kao dirigenti i kompozitori, prihvatili su kao jedino moguće njegove ideje o nacionalnom stilu. Uzdigli su srpsko stvaralaštvo, a pojedinci su ga doveli do međunarodno priznatih vrednosti.

Centralna ličnost srpske muzike bio je Stevan Stojanović Mokranjac (1856-1914), odgajen na srpskoj crkvenoj i narodnoj muzici.

Studirao je u Minhenu, Rimu i Lajpcigu. Kao dirigent Beogradskog pevačkog društva od 1887. godine, načinio je od ovog hora izvanredan izvođački ansambl i s njim gostovao u mnogim srbijanskim gradovima, šireći muzičku kulturu, a potom je preduzimao turnjee u austrougarske gradove da bi probudio nacionalna osećanja njihovih srpskih stanovnika i želju za ujedinjenjem, istovremeno pokazujući visok interpretacijski nivo. Prvo je posetio Dubrovnik, Kotor i Cetinje, zatim Skoplje, Solun i Budimpeštu; koncertirao je u Sofiji, Plovdivu i Carigradu, takođe u Petrogradu, Nižnjem Novgorodu, Moskvi i Kijevu, te najzad, 1899. u Berlinu, Drezdenu i Lajpcigu. Ova gostovanja pratili su srpski ambasadori i predstavnici zemalja u kojima su održavani koncerti, te su pružila izvanrednu izvanrednu priliku da se u stranim zemljama prikažu umetnički rezultati srpskog stvaralaštva i izvođaštva. Takvih pregnuća imala su i druga srpska pevačka društva.

Mokranjčevih Petnaest Rukoveti (1883-1909), horskih kompozicija a kapela, zasnovanih na narodnom melosu iz Srbije, Stare Srbije i s Kosova, iz Crne Gore, Makedonije i Bosne, vrhunska su dostignuća srpske muzike. One plene izvanrednim izborom narodnih melodija i njihovim oblikovanjem uslovljenim "smislom za latentne harmonske osnove napeva", primenom modalnih rešenja, korišćenjem kontrapunkta, "razrađene i gipke fakture". Efektan i duhovit hor Kozar, po dvema narodnim pesmama, takođe pokazuje kompozitorsku originalnost. Mokranjčeva crkvena dela poseduju iskonski, monumentalan, snažan, dubok, topao sadržaj (Opelo u fis molu, Liturgija, Tebe Boga hvalim). Ovaj veliki kompozitor bio je među prvim srpskim autorima etnomuzikoloških studija.

Pored horova, savremenici Stevana Mokranjca komponovali su opere, instrumentalne i vokalno-instrumentalne opuse, solo-pesme. Josif Marinković (1851-1931), svršen student praške Orguljaške škole, bio je dirigent beogradskog Akademskog pevačkog društva "Obilić". Kao prevashodni romantičar, autor je rodoljubivih horova (poznat je Narodni zbor, koji počinje rečima: "Hej trubaču, s bojne Drine"), horskih dela pod uticajem narodne muzike (Kola) i solo-pesama izrazite i raspevane melodike na tekstove srpskih pesnika (Molitva i Grm po Vojislavu Iliću).

Stanislav Binički (1872-1942) iskazao je svoje muzičke sposobnosti kao dirigent i kompozitor. Po završetku Minhenskog konzervatorijuma izvodio je simfonijsku literaturu s Orkestrom Kraljeve garde, a s ovim ansamblom i Pevačkim društvom "Obilić" vokalno-instrumentalna dela - Hajdnovih Sedam reči Hristovih i Stvaranje sveta, a 1910. Betovenovu Devetu simfoniju, koja je predstavljala izvanredan muzički događaj starog Beograda. Bio je to prvi direktor Beogradske opere i osnivač Muzičke škole "Stanković". Među njegovim kompozicijama jeste i opera Na uranku, u stilu italijanske verističke opere i srpskog gradskog folklora.

Kompozitor Isidor Bajić (1878-1915), đak Peštanskog konzervatorijuma, pokazao se kao vrstan organizator muzičkog života u Novom Sadu, gde je pokrenuo "Srpski muzički list", notnu ediciju Srpska muzička biblioteka i osnovao Muzičku školu. Dirigovao je, pisao članke i udžbenike i komponovao (opera Knez Ivo od Semberije, pesme, koje je narod prihvatio kao svoje i druga dela).

Slušajući glasovite češke horove poput Hlahola i Moravskih učitelja, i svetski priznate interpretatore kao što su bili Korto Učinski, Rubinštajn, Frančeskati, Pšihoda, Majnardi, Šaljapin i Rene-Baton, Beograđani su pratili i razvoj domaćih umetnika. Zahvaljujući pomoći ruskih pevača emigranata, Lizi Popovoj, Kseniji Rogovskoj, Pavlu Holotkovu, Đorđu Jurenjevu i Lavu Zinovjevu, Beogradska opera, osnovana 1920. godine, predvođena Stevanom Hristićem i Lovrom Matačićem, izgradila je bogat repertoar. Pored standardnih dela, postavljene su bile opere P. I. Čajkovskog, A. P. Borodina i M. P. Musorgskog, zatim Vagnerovi Holanđanin lutalica, Loengrin i Tanhojzer, Saloma Riharda Štrausa i druge. Izvodila ih je ekipa pevača, među kojima su bila Zdenka Zikova, Živojin Tomić, Vojislav Turinski, Melanija Bugarinović i Bahrija Nuri-Hadžić, protagonistkinja na premijeri Bergove Lulu, u Cirihu 1934. godine. Visoki nivo baletskog korpusa uzdigli su takođe ruski umetnici, zatim Nataša Bošković, Miloš Ristić i drugi. Mogli su se, pored romantičarskih, gledati i savremeni baleti, kao Žar-ptica Igora Stravinskog.

Beogradska filharmonija, osnovana 1923. godine, umetnički je napredovala pod Stevanom Hristićem i Lovrom Matačićem izvodeći, od 1931. do 1937. godine simfonijske i vokalno-instrumentalne opuse, Honegerovog Kralja Davida, Kralja Edipa Stravinskog, Verdijev Rekvijem, Hendlovog Mesiju i Betovenovu Misu solemnis. Na koncertnom podijumu slušani su duo Marije i Olge Mihailović (violina i klavir), pijanisti Ljubica Maržinec i Emil Hajek, vokalna solistkinja Jelka Stamatović i klavirski Beogradski kvartet. Muzička nastava je izvođena u dvema muzičkim školama i na Muzičkoj akademiji, osnovanoj 1937. godine.

U vremenskom rasponu od 1918. do 1941. godine, operski kompozitori pokazali su interesovanje za razne stilske pravce, od romantizma do četvorostepene muzike. U senci četvorice izrazitih ličnosti, P. Konjovića, M. Milojevića, S. Hristića i J. Slavenskog, stvarali su svi ostali muzičari prve Jugoslavije.

Komponovanje, pisanje o muzici i organizovanje muzičkog života bila su područja na kojima je delao Petar Konjović (1883-1970). Bi oje direktor Zagrebačke opere, upravnik Osječke opre, jedan od osnivača Muzičke akademije i Muzikološkog instituta u Beogradu. Komponovao je opere inspirisane narodnom muzikom, stilski bliske stvaralaštvu Leoša Janačeka. Obe njegove opere, Knez od Zete (1929) i Koštana (1931); u Brnu izvedena 1932, a u Pragu 1935) u koncepciji su muzičke drame: u prvoj su odgovarajućim muzičkim jezikom suprotstavljene mletačka i crnogorska sredina, a u drugoj je impresivno dočaran vranjanski ambijent i potresno prikazana čežnja za mladošću. Konjovićeve solo-pesme, romantičarske ili romantičarsko-impresionističke (Chanson), neretko su bliske narodnom melosu (Pod pendžeri). Mada sadržajno raznoliki, njegovi tekstovi o muzici odnose se na tematiku koja je bila u njegovom primarnom interesovanju, na muzičko stvaralaštvo nacionalnog stila.

Na Minhenskom konzervatorijumu, u Francuskoj i Pragu gde je doktorirao muzikološke nauke 1924/25, Miloje Milojević (1884-1946) produbio je svoja muzička znanja. Romantičarsko i nacionalno-romantičarsko opredeljenje obogatio je stilskim usmerenjima Riharda Štrausa, impresionizmom, pa čak i ekspresionističkim elementima. Najizrazitiji je u solo-pesmama (zbirka Pred veličanstvom prirode) i klavirskim kompozicijama (Melodije i ritmovi sa Balkana, svite, Kamaje). Bio je vodeći beogradski muzički kritičar i autor vrednih muzičkih napisa iz srpske i jugoslovenske muzike.

Stevan Hristić (1885-1958) stekao je muzička znanja u Lajpcigu, Moskvi, Rimu i Parizu. Bio je direktor Beogradske filharmonije i Beogradske opere. Pokazao je osobite sklonosti k vokalnoj muzici komponujući tehnički doterana dela u neoromantičarskom, verističkom i romantičarsko-impresionističkom stilu, ponekad obojenim narodnim melosom. Kamerna opera Suton (1925) verno oslikava stari patricijski Dubrovnik a balet Ohridska legenda (1947) svoju popularnost duguje srpskom i makedonskom folkloru, izražajnoj melodici, temperamentnom ritmu i rafiniranom orkestru. Crkvena muzika pokazuje ruske uticaje (Opelo u fus molu).

Još jedna istaknuta ličnost starog Beograda, hrvatski kompozitor Josip Slavenski (1896-1955), opijenost međumurskim folklorom proširio je na balkansku (orkestarska Balkanofonija) i orijentalnu muziku (vokalno-instrumentalna, Religiofonija, odnosno Simfonija orijenta).

Zastupnici romantičarskog stila su, pored drugih, bili Petar Stojanović (1877-1957), violinista, koji je nastupao u evropskim gradovima, komponujući koncerte i sonate za violinu, violu i druge instrumente i kamerne opuse, zatim Petar Krstić (18771-1957), kompozitor opera i solo-pesama, kao i Kosta Manojlović (1890-1949), autor modalno obojenih horova, koji se bavio muzičkom istorijom i etnomuzikologijom.

Praške generacije srpskih studenata bile su u prvim radovima zainteresovane za impresionizam, neoklasicizam, ekspresionizam i četvrtstepenu muziku. Njihovi predstavnici će, izuzev Vojislava Vučkovića (1910-1942), nastaviti svoju delatnost posle 1945. godine. Ovaj kompozitor i doktor muzikologije napustio je ekspresionizam i okrenuo se uticajima sovjetskih kompozitora u orkestarskim, vokalno-instrumentalnim i drugim delima.

Posle vraćanja na stare uzore, od polovine 20. veka je počelo hvatanje koraka sa zapadnoevropskim tendencijama. Muzički život je postao intenzivniji i mnogi njegovi predstavnici stekli su evropska priznanja. To je pre svega učinila Beogradska opera, koja je zahvaljujući direktoru i dirigentu Oskaru Danonu (rođ. 1913) i njegovim saradnicima, kompozitoru i dirigentu Krešimiru Baranoviću (1894-1975), dirigentu Dušanu Miladinoviću (rođ. 1924), reditelju Mladenu Sabljiću (rođ. 1923) i scenografu Dušanu Ristiću (rođ. 1913) - prodrla u Evropu. Gostovanja su od 1955. do 1963. godine obuhvatila Vizbaden, Pariz, Lozanu, Veneciju, Kairo, Firencu, Varšavu, Torino, Barselonu, Monte Karlo, Aleksandriju i Edinburg. Izvedene su, između ostalih, opere Boris Godunov i Hovanščina Musorgskog, Knez Igor Aleksandra Borodina, Masneov Don Kihot, Kaća Kabanova Leoša Janačeka, Gunoov Faust, Zaljubljen u tri narandže i Kockar Sergeja Prokofjeva, Smetanina Prodana nevesta i scenski oratorijum Gorski vijenac Nikole Hercigonje. Baletski korpus je u zemlji i inostranstvu imao niz zapaženih predstava, od popularne Hristićeve Ohridske legende, Baranovićevih Licitarskog srca i Kineske priče do Romea i Julije Prokofjeva i Bartokovog Čudesnog mandarina. Njegovom usponu doprineo je i koreograf Dimitrije Parlić (1919-1986), koji je bio šef baleta opera u Beču i Rimu.

Beogradska filharmonija pod K. Baranovićem i Živojinom Zdravkovićem zadržala je primat prvog beogradskog orkestra, pored orkestra Radio-televizije Beograd (dirigent Mladen Jagušt, rođ. 1924) i Umetničkog ansambla Doma Jugoslovenske narodne armije. Kamerni ansambli, klavirski Beogradski trio, Srpski gudački kvartet, gudački ansambl "Dušan Skovran", pod palicom Aleksandra Pavlovića i horovi: Radio-hor pod Borivojem Simićem (rođ. 1920), studentski "Branko Krsmanović", predvođen Bogdanom Babićem (1921-1980), kao i ženski hor Collegium musicum sa Darinkom Matić-Marović (1934) - doprinose raznovrsnosti muzičkog života i na gostovanjima u inostranstvu. Priznanja van zemlje stekli su operski pevači Biserka Cvejić i Radmila Bakočević, violinista Stefan Milenković i mnogi drugi, a među baletskim igračima Jovanka Bjegojević, Dušanka Sifnios, Milorad Mišković i Žarko Prebil (danas je šef baleta Rimske opere).

Značajan je muzički centar i Novi Sad, u kome su, pored Vojvođanske filharmonije i operske kuće, delovali brojni kamerni ansambli. Ovaj grad ima i Muzički odsek Akademije umetnosti, a u njenom okrilju i Elektronski centar. Muzička aktivnost Niša je usmerena pre svega ka Jugoslovenskim horskim svečanostima, na kojima se okupljaju horovi iz zemlje i inostranstva.

Negdašnji studenti Praškog konzervatorijuma, zajedno s drugim, po godinama bliskim kompozitorima, pokazali su različite stilske sklonosti. Od tradicije su pošli Milenko Živković (1901-1964), Svetomir Nastasijević (1902-1979) i Stanojlo Rajičić (rođ. 1910), koji je prispeo do reskog, politonalnog harmonskog jezika. Komponovao je operu Simonida i televizijske opere, cikluse za glas i orkestar (Na Liparu, Lisje žuti i dr.), simfonije i koncerte za razne instrumente. Narodnim melosom su u kantatama bili inspirisani Jovan Bandur (1899-1956) i Mihailo Vukdragović (1900-1986), autor ciklusa solo-pesama Vokalna lirika. Marko Tajčević (1900-1984) stvaralac je profinjene i do detalja iznijansirane, s merom oblikovane i nacionalno obojene male forme, pretežno moderne harmonije. Njegovi su Sedam balkanskih igara za klavir, horovi (među kojima i Četiri duhovna stiha), solo-pesme. Iz kasnog romantizma i Štrausovog orkestra proizilaze opusi Mihovila Logara - balet Zlatna ribica i opera Pokondirena tikva. Svetu neoklasicizma pripadaju dela Predraga Miloševića (1904-1988) i Milana Ristića (1908-1982), čije simfonije pokazuju jasnoću i sažetost forme, rad s tematskim jezgrom i koncertantne elemente. Ekspresionizmu duguje svoje muzičke misli orkestarski opusi Dragutina Čolića (1907-1987) i Ljubice Marić (rođ. 1909). Originalna, inspirisana, iskonskog izraza, vezana za tlo s kojeg je potekla, ona stvara u jedinstvu drevnog i savremenog. Pored kantate Pesme prostora i Pasakalje za orkestar, komponovala je ciklus kompozicija na osnovu pojedinih glasova Osmoglasnika koji je Mokranjac zabeležio: Oktoih I, Vizantijski koncert za klavir i orkestar, kantatu Prag sna, Ostinato super thema octoicha za harfu, klavir i gudače.

Neoromantizam je česta inspiraciona potka kompozitorima umereno savremenog jezika koji su diplomirali na beogradskoj Muzičkoj akademiji. Poneki muzički stvaraoci priklanjali su se impresionizmu ili neoklasicizmu, a bilo je i takvih koji su stremili novim zvučnim svetovima. Vasilije Mokranjac (1923-1984) - u dramatskim, temperamentnim, gotovo eruptivnim simfonijama snažnog izraza - koristio je kratke, jezgrovite ideje koje su mogle obuhvatiti samo jedan akord, gusto orkestarsko tkivo i višeslojne harmonije u okviru široko shvaćene tonalnosti. Njegove klavirske kompozicije imaju i impresionističke odsjaje (Odjeci).

Umereno savremeni jezik karakteriše dela Radomira Petrovića (1923-1991), autora kantata i horova, i Dragutina Gostuškog (rođ. 1923), koji je doktorirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu, poznatog po violinskom koncertu i horovima. U istom stilu s ukomponovali Kosta Babić (rođ. 1927) svoje duhovite horove, Dušan Kostić (rođ. 1925) orkestarske i vokalno-instrumentalne opuse i Vlastimir Peričić (rođ. 1927) orkestarske kompozicije i solo-pesme.

Tradicionalna, ali i savremena izražajna sredstva karakterišu simfonije Aleksandra Obradovića (rođ. 1927), jarkog orkestarskog intenziteta. Vitomir Trifunović (rođ. 1916), u sintezi tradicije i avangardnih elemenata, progovorio je zvukom novih dimenzija u Sintezama 4, Asocijacijama i Koncertu za violinu. Konstantne metamorfoze karakterišu stvaralaštvo Rudolfa Bručija (rođ. 1917), okrenutog ka orkestarskim i vokalno-instrumentalnim oblicima. Njegova Sinfonia lesta je dobila međunarodnu nagradu na konkursu u Briselu.

Neoklasicističke osobine imaju dela Enrika Josija (rođ. 1924), snažnog izraza i polifonog mišljenja, u jedinstvu drevnog i savremenog. Među njima su scenska vizija Stefan Dečanski, balet Ptico, ne sklapaj svoja krila, Klavirski koncert. Spisak Dušana Radića (rođ. 1929) za glas i klavir i Ćele-kula izrastaju, kao i njegova druga dela, iz istog stilskog izvora. On je poslužio i Dejanu Despiću (rođ. 1930) kao konstantno inspirativno vrelo u Triptihu za violinu i orkestar, koncertima i klavirskim opusima.

Među kompozitorima koji su se pojavili od 1956. godine pojedini su se usavršavali u Parizu, Varšavi, Štutgartu, Kelnu, Utrehtu i Prinstonu. Oni su neoklasicizam prihvatili kao svoje polazište, koristeći se aleatorikom, serijalnom, elektroakustičnom i tape muzikom, kao i postmodernim tehnikama.

Oslobođen tonaliteta u svojim delima napregnute zvučnosti, Petar Ozgijan (1932-1979) najizrazitiji je u orkestarskim kompozicijama, Triptihu i Nokturnu. Izuzetna ličnost Vladana Radovanovića (rođ. 1932), rukovodioca Elektronskog studija Radio-Beograda, avangardna je na području muzike, slikarstva i književnosti. Sphaeroon i Sonora su među njegovim muzičkim opusima. Srđan Hofman (rođ. 1944) u stalnom je traženju novih izražajnih sredstava, od vokalno-instrumentalnog Cantus de morte do postmodernih tehnika D�ja vu).

Kompozitori otkrivaju atmosferu srpske prošlosti i tumače je savremenim izražajnim sredstvima. U težnji za specifičnim koloritom dolaze do profinjenih, prozračnih boja, ali i do jarkih stalnih zvučanja.

Arhajska patina odzvanja u orkestarskim (Sinfonia polifonica) i kamernim kompozicijama (Basma) Mirjane Živković (rođ. 1934). Prisustvo drevnosti, naročito davne srpske prošlosti, oživljeno jezikom bliskog Poljskoj školi, karakteriše muzičke ideje R. Maksimovića, S. Atanackovića, Z. Hristića i Z. Erića. Rajko Maksimović (rođ. 1935) komponovao je madrigale Iz tmine pojanje, po srednjovekovnim zapisima, i oratorijum Buna protiv dahija. Slobodan Atanacković (rođ. 1937) zainteresovan je i za arhaične slojeve našeg muzičkog folklora. Njegovi su oratorijumi Dies gloriae i Akatist. Zoran Hristić (rođ. 1938) sklon je neobičnim zvučnim kombinacijama (koreotorijum Korak, srodan totalnom teatru, balet Darinkin dar, vokalno-instrumentalne kompozicije). Dela Zorana Erića (rođ. 1950) odlikuju se složenom, zvučno prozračnom fakturom u muzici za klavir i orkestar Mirage, baletu Banović Strahinja i u brojnim kamernim opusima. Vuk Kulenović (rođ. 1946) postiže snažnu emotivnost (Quasar OH 471, Ikar).

Izraz i prepoznatljivost stila Milana Mihajlovića (rođ. 1945) počivaju na korišćenju specifičnog modusa (kamerna kompozicija Lamentoso) i prozračnom koloritu (Simfonijske metamorfoze). Impresionizmu duguje i savremeni jezik Vlastimira Trajkovića (rođ. 1947) u orkestarskom Tempora retenta, delu Duo za klavir i orkestar i kamernim opusima.

Individualnost svakog pojedinog savremenog muzičkog stvaraoca ne može se sagledati u nekoliko rečenica. Bez sumnje je da oni imaju samosvojnost i da zavređuju još veću prisutnost u svetu evropske i svetske muzike.