Istočna Srbija

Arheološki lokalitet Trajanova tabla - oko 100.g.n.e.


Trajanova tabla prvobitno je bila postavljena na 1, 5 m iznad rimskog puta pored Dunava. Na osnovu natpisa pretpostavlja se da je deo đerdapskog puta u Donjoj klisuri izgradio Trajan u okviru priprema za rat protiv Dačana, odnosno da je 100. godine završena ta poslednja, najteža deonica. Izgradnja rimskog puta i velikog broja utvrđenja pokazuje značaj Đerdapa za Rimsku imperiju, sve do konačnog osvajanje Dakije
početkom 2. veka. Izgradnja puta, koji se prostirao uz sam Dunav, bila
je uslovljena potrebama brže i bezbednije plovidbe. Natpis na tabli bio
je uklesan u šest redova, ali se danas jasno očitavaju samo tri. Od
njene bogate reljefne dekoracije očuvan je jedino friz sa predstavom
orla, kao i figure krilatih genija. Ispod natpisa je figura koja kleči,
verovatno Danubius, a iznad je nadstrešnica sa kasetiranom tavanicom. Nakon osvajanja Dakije, Đerdap u narednih 150 godina nije više bio pogranična oblast Rimske imperije,
te gubi vojni značaj, ali je zato omogućen razvoj gradskog života i
trgovine u mestima gde su bila izgrađena vojna utvrđenja. U 3. veku,
posle povlačenja Rimljana iz Dakije, Dunav ponovo postaje granica Imperije, a i kasnije, tokom 6. veka, kada se Vizantija u ovoj oblasti brani od upada Avara i Slovena.

Arheološki lokalitet Vinča - 5500 - 5000 g.p.n..e.

Arheološki lokalitet Vinča nalazi se u istoimenom selu, na 14-om kilometru puta od Beograda prema Smederevu. Praistorijsko naselje ima izgled niskog brežuljka. Na istočnoj strani presekao ga je Dunav i
otkrio kulturni sloj, debljine 10,5 m, gde su u gotovo pravilnom nizu
ređa devet građevinskih horizonata, odnosno slojevi sa ostacima
nekoliko naselja iz različitih perioda. Vinča je naseljena u vreme starijeg neolita, oko 5500-5000 godina pre naše ere.
Stanovnici su živeli u poluukopanim kolibama šatorastog izgleda
(naselja prvog horizonta), a proizvodili su posuđe od malo pečene
zemlje, kameno oruđe i oružje. U ostalih osam horizonata građene su
ušorene prostrane kuće kvadratnog oblika, od drveta i blata. U zaleđu
naselja bili su izuzetno povoljni uslovi za gajenje stoke i
zemljoradnju. U to vreme (4500 do 3500 godina pre naše ere, mlađi
neolit) Vinča je postala veliki privredni, kulturni i verski centar,
koji je presudno uticao na kulturu svih zemljoradničkih zajednica
srednje i jugoistočne Evrope. < Na oko 4,5 m u kulturnom sloju Vinče zapažaju se ostaci kuća srušenih u požaru i predmeti koji otkrivaju da je Vinča posle pronalaska bakra izgubila značaj. U Vinči je
bilo malo naselje sve do početka istorijskog perioda, ali na manjem
prostoru. Na tom području otkriveni su tragovi starosrpskog groblja iz
10. do 13. veka. Od arheološkog materijala karakteritični su nalazi
oruđa i oružja od kamena, roga i kosti, posuđa, raskošnih vaza, nakita
od fosilnih školjki, a posebnu vrednost čini bogata i raznovrsna
plastika valjkastih i pljosnatih statua. Na osnovu tih predmeta može se
rekonstruisati ne samo život u praistorijskoj Vinči, nego i rana kulturna istorija Podunavlja.

Arheološko nalazište Lepenski Vir nalazi se u Đerdapskoj klisuri
na niskoj dunavskoj terasi. To je središte jedne od najznačajnijih
praistorijskih kultura. Na lokalitetu Lepenskog Vira otkriveni su
ostaci sakralne arhitekture iz vremena 7000. do 6000. godina pre nove
ere. Sva naselja kulture Lepenskog Vira ležala su na niskim terasama,
malim i izolovanim, jer ih je po dužini presecao Dunav,
dok su ih po širini zatvarale strme padine okolnih brda. Arhitektura
Lepenskog Vira je osobenog stila, jer se ne pojavljuju ortogonalne
osnove i vertikalni zidovi. Staništa u naseljima imaju oblik
zarubljenog kružnog isečka sa strmim krovom koji naleže na osnovu sa
čvrstim podovima od izlomljenog krečnjaka, u koji je uglavljen veliki
oblutak i uz njega uvršćene kamene skulpture. U središtu svih naselja
nalazio se prostrani trg, a staništa oko njih su bila raspoređena u
redove. Trg je bio mesto gde su se obavljali razni rituali. Na osnovu
oblika i proporcija staništa može se utvrditi da su graditelji
Lepenskog Vira raspolagali određenim matematičkim znanjima. U naselju
su bila svetilišta istog oblika kao i staništa. Oko ognjišta su bile
smeštene skulpture velikih oblutaka koji prikazuju ljudsku figuru na
kojoj je prvobitno oblikovana samo glava. U kasnijoj fazi, skulputure
dobijaju oblik ljudske figure i postaju pravi idoli. Na njima su
najčešće modelovane ribolike ljudske glave, riba, jelen, a na nađenim
predmetima su ugravirane zagonetne predstave: znaci slični koordinatnom
sistemu, skice, slova, brojke, predeli. Arheološkim istraživanjima
otkriveno je ukupno 136 objekata. Kako ne bi bilo potopljeno puštanjem
u rad hidroelektrane Đerdap I,
naselje Lepenski Vir je premešteno na viši nivo, gde je izgrađena i
muzejska zgrada u kojoj su izloženi najznačajniji arheološki nalazi i
kopije najlepših skulptura, čiji su originali u Narodnom muzeju u Beogradu.

Srebrno jezero je jedno od najpoznatijih turističkih izletišta u Srbiji. Ima lepe
peščane plaže, hotel i kamp pored jezera. Jezero je zapravo rečni
rukavac Dunava na 2 km od Velikog Gradišta.
Zahvaljujući blizini Beograda (129 km) i ostalih gradova širom Srbije
postalo je veoma popularno za turiste i ribolovce. Dugačko je 14 km.,
prosečne širine oko 300 m. Nekada je bilo rukavac Dunava,
a sada je zatvoreno dvema branama. Bogato je ribom (som, smuđ, šaran,
amur…) i pominje se u Ginisovoj knjizi rekorda jer je iz njega izvađen
najveći šaran, težak oko 44 kg. Uslovi za sportove na vodi su idealni.
Leta 2000. na Srebrnom Jezeru je počelo održavanje prvenstva
Jugoslavije u skijanju na vodi.



Nedaleko od ušća Mlave u Dunav, 12 km od Požarevca, nalaze se ostaci Viminacijuma, glavnog grada rimske provincije Gornje Mezije
i legijskog logora. Veličina i značaj Viminacijuma proistekao je iz
izuzetno povoljnog geografskog položaja u sistemu odbrane severnih
granica Rimske imperije,
spletu saobraćajnih komunikacija i trgovačkom prometu. Najznačajniji
ostaci grada nalaze se na desnoj obali Mlave, gde su bili vojni logor i
naselje, izgrađeni u drugoj polovini 1. veka. Uz logor su bila
formirana manja naselja trgovaca i zanatlija. Naselje na levoj obali
Mlave dobilo je gradski status u prvoj polovini 2. veka, u vreme Hadrijanove vladavine,
a status kolonije Viminacijum dobija za vreme cara Gordijana III. Pravo
kovanja bakarnog novca dobija 239. godine. Sredinom 5. veka grad
razaraju Huni, a 535. godine Justinijan obnavlja Viminacijum,
izgradivši i manje vojno utvrđenje. U 19. veku još su se jasno nazirali
obrisi ovog naselja, široke ulice koje se seku pod pravim uglom,
trgovi, pozorišta, kupatila, vodovod, i gradski bedemi. Danas su ostali
samo tragovi koji se nalaze u Narodnim muzejima u Požarevcu i Beogradu:
mermerne skulpture, nadgrobne ploče i sarkofazi, nakit i posuđe.

Stara planina zauzima krajnji istok naše zemlje, uokvirena je na severu Zaječarskom kotlinom, sa zapada Timokom, sa jugozapada i juga dolinom Nišave i
sa istoka granicom sa Bugarskom. Od 1997. godine, Stara planina je
zaštićena kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, pa je tako nastao
Park prirode sa površinom od 142.000 hektara. Takođe, ovaj park je nominovan za UNESCO-vu listu projekta Čovek i biosfera. U okviru samog parka postoje brojni prirodni rezervati i spomenici prirode. Rezervat Draganište obuhvata deo zajednica smrčevih šuma, a koji je zaštićen još 1981. godine. Zatim, Golema reka, koja obuhvat deo zajednica bukovih šuma. Spomenik prirode Babin zub
predstavlja morfološku strukturu koja je asimetrična po uzdužnoj osi.
Najviši deo nalikuje platou i završava se stenovitim odsecima u dužini
od 1,5 km. Na teritoriji Stare planine postoji još nekoliko zaštićenih
područja i objekata, a jedan od njih je spomenik prirode Stabla sitne
granice u selu Osmakovu. Stanište velikog tetreba je zaštićeno u
rezervatu Bratkova strana, a stanište bora krivulja u rezervatu Tri
čuke. Pored već spomenutih tetreba, od faune na Staroj planini značajne
su: suri orao, beloglavi sup, uralska sova, vulharice, divlje svinje,
jeleni, vukovi itd.
Kulturno-istorijske vrednosti

Na području šire okoline Stare planine,
otkriveni su tragovi praistorijske kulture i naselja stara preko 5.000
godina. Na ovim prostorima boravile su kulture neolita, gvozdenog doba,
antike, vizantije i srednjeg veka. Takođe, ovuda je prolazio i poznati rimski put Via Militaris,
koji je spajao ove krajeve sa novoosvojenom Dakijom na severu i
ostatkom imperije. Očuvane vrednosti ovog kraja ogledaju se i u
postojanju raznih srednjevekovnih manastira, građenih u periodu od XIV
i XIX veka. Na samoj planini postoje brojni lokaliteti sa religijskim
obeležjima iz perioda ranog hrišćanstva, koja su povezana sa
prenošenjem običaja i mitova. Ta obeležja su: stabla – zapisi, litijski
krstovi, saborišta, lekoviti izvori itd. Kuće koje su građene od drveta
i kamena imaju karakteristične doksate i lukove. Posebna pažnja se
posvećuje i starim zanatima, kao i izradi veoma koloritne narodne
nošnje. Posebno je poznata izrada ćilima, a naročito pirotskog. Ovi
ćilimi se odlikuju karakterističnom šarom i načinom tkanja. Takođe,
ovde postoji i održava se veoma živa manufaktura pravljenja opanaka,
grnčarije, proizvoda od kože, ali i spravljanja pirotskog kačkavalja
itd. Ovde treba spomenuti i smeštajne kapacitete na samoj planini i
njenoj okolini, a to su: hoteli Pirot, Planinarski dom, Toma i Babin
zub, kao i dva izletišta Zavojsko jezero, Temac i planinarski dom Babin zub.

Sokobanja se nalazi u jugoistočnoj Srbiji, u kotlini između planina Ozren i Rtanj, na obalama reke Moravice
i nadmorskoj visini od 400 m. Jedno je od najposećenijih banjskih mesta
u zemlji: godišnje ga poseti oko 100.000 turista, koji ostvare oko
milion noćenja. Sokobanja je takođe i veliki zdravstveni centar. Spada
u red renomiranih turističkih centara, sa najdužom tradicijom
organizovanog turizma od 170 godina. Poznato je banjsko-klimatsko
mesto. U samoj banji postoji pet hotela: Sunce, Moravica, Zdravljak,
Turist i prirodno lečilište Banjica. Postoji i više zdravstvenih objekata, bolnica, kao i specijalizovanih bolnica. Od drugih znamenitosti u banji postoji: Amam, crkva Sv. Preobraženja, crkva Sv. Marije, termalni izvori, Zavičajni muzej, Legat galerija itd. U toku leta održavaju se razne manifestacije. U junu je bijenale ekološke karikature, umetnička kolonija Sokograd. U julu je Festival cveća, Zlatne ruke i Sv. Jovan biljober. Na prelazu u avgust su: Prva harmonika, turnir u basketu i Sajam knjiga.
Sokograd


Sokograd se nalazi 2 km istočno od Sokobanje, u kanjonu reke Moravice, na uzdignutoj steni iznad vode. U istoriji je još poznat pod nazivom Sokolac. Nastao je u periodu vladavine rimskog cara Justinijana, za odbranu od Avara i Slovena. Prvi put se pominje u vreme Stefana Nemanje, kada je zapovednik Sokograda bio vojvoda Sokolski i svrljiški Hamuz-beg, odmetnik od turskog sultana Muse Kesedžije. Godine 1412. Musa, sin Bajazitov, je sa svojom vojskom krenuo na Hamuz-bega, pobedio ga i godinu kasnije razorio Sokograd. Nakon toga je Hamuz - beg
pogubljen, a narod ovog kraja raseljen u druge carske spahiluke. Od
starog grada su očuvane dve kule, ostaci cisterne za vodu, kao i
keramičke cevi za dovod kišnice.
Izletišta
Planina Ozren, čuvena vazdušna banja sa svojim zdravstvenim centrom – sanatorijumom za
lečenje bolesti respiratornog sistema, spada u izletišne centre. Na
njemu se svake godine 7. jula održava čuvena manifestacija Sv. Jovan biljober. Toga dana posetioci Rtnja i Ozrena
imaju jedinstvenu priliku da kućnu biljnu apoteku obezbede i obogate
čajevima i lekovitim biljem, a uz to uživaju u prirodi i čistom
vazduhu. Od 2005. godine u manifestaciju je uključen i Sajam meda i zdrave hrane. U blizini Sokobanje postoje i druga mnogobrojna izletišta: Bovansko jezero i reka Moravica, Banja Jošanica, kao i drugi prirodni lokaliteti sa atraktivnostima kao što su vodopad Ripaljka, pećina na Ozrenu, Bogorodica u kamenu, Kamen ljubavi, Kalinovac itd.

1. Zaječar


Zaječar je grad otvorenog srca, dobrih ljudi i bogate tradicije, koji sve ljude
koji ga posete doživljava kao svoje. Administrativno i kulturno je
središte Timočke krajine. Nalazi se u Zaječarskoj kotlini, blizu ušća Crnog u Beli Timok, na raskrsnici puteva, a članica je evroregiona Dunav 21.
Zaječar je atraktivna turistička destinacija zbog mnogobrojnih prirodnih
lepota, dragocenih kulturno-istorijskih spomenika, lekovitih voda,
reka, pećina, terena pogodnih za izlete, sport, lov i ribolov. Posebno
je poznat po preradi mleka, proizvodnji dečije hrane i kvalitetnog
piva. Od brojnih kulturnih ustanova, tu su pre svega: Narodni muzej, u
čijem je sastavu memorijal Nikole Pašića, galerija Radul-begov konak i
pozorište Zoran Radmilović.
Zaječar je i grad plemenitih voda. U samom gradu one teku iz 40
arterskih česama i izuzetnog su kvaliteta, pa ih mnogi građani rado
piju. Slava grada je Mala Gospojina, koja pada 21. septembra. Od
ostalih gradskih manifestacija tu je i 7.septembar – dan pivare
Zaječar, kada je i gradski vašar. Zaječarska gitarijada
je najstariji muzički rok festival u Evropi. Već 40 godina traje i nema
poznatije rok grupe koja nije na ovom festivalu učestvovala. Vreme
održavanja je u drugoj polovini avgusta. Tada okuplja veliki broj
mladih, ali ne samo iz zemlje, već i iz svih okolnih zemalja, pa se
tada grad potpuno podmladi i oživi. Južno od grada nalazi se park šuma
Kraljevica, četinarska i listopadna. Tu su brojni sportski kompleksi:
gradski stadion sa dva pomoćna, olimpijski bazen sa još terena za male
sportove, teniski tereni, kao i hipodrom sa galopskom stazom od 1350 m.
Ima i uređene trim staze, ski stazu sa ski liftom, teren paintball
kluba i poligone za decu. Od receptive tu su: hotel Srbija u samom
centru grada, Hotel Grinka M[/color], a poznati restorani su: Hajduk Veljkov konak, Vodenica, Boem, Irish pub, Galerija itd.

2. Gamzigradska banja

Gamzigradska banja je na 11 km zapadno od Zaječara. Okružena je šumovitim brežuljcima, u dolini Crnog Timoka
i predstavlja izuzetno mesto za lečenje, odmor, rekreaciju, lov i
ribolov. To je banja sa termalnim izvorima i njihova temperatura se
kreće od 32-42 °C, a zahvaljujući prisustvu radijuma i urana ima visoku
terapijsku vrednost. Zbog toga je i izgrađen Zavod za specijalizovanu
rehabilitaciju, koji najbolje rezultate postiže u lečenju oboljenja
perifernih krvnih sudova, vibracionih bolesti, bolesti vezivnog tkiva
itd. Od objekata za smeštaj i ishranu posebno je atraktivan hotel
Kastrum, pre svega sa aspekta organizovanja seminara i savetovanja,
prihvata ekskurzija koje obilaze carsku palatu Felix Romuliana, i
raspolaže mogućnostima i kapacitetima za pripreme sportskih ekipa. Tu
se takođe nalazi i jedna od prvih hidrocentrala u Srbiji, koja je
proglašena za muzej elektrifikacije, a njena turbina i danas radi. U
ovoj opštini se nalazi još jedan lokalitet sa termalnim izvorima – Nikoličevska banja u istoimenom selu, koji je atraktivan za razvoj seoskog i banjskog turizma.

3. Arheološki lokalitet Felix Romuliana
Arheološki lokalitet Felix Romuliana nalazi se 11 km od Zaječara, levo od puta ka Paraćinu. Lokalitet je izgrađen na mestu rođenja Gaja Galerija Valerija Maksimilijana,
rimskog imperatora, i to je zapravo njegova rezidencija. Prostire se na
6,5 hektara i opasana je odbrambenim bedemima sa 20 kula. One čuvaju
gradsku palatu u okviru koje su vestibilimi, atrijumi, terme, podni
mozaici, mermerna oplata, skulpture i predmeti od granita roze boje i
zelenog porfira sa Peloponeza. Nedaleko od palate, na brdu Magura,
otkriven je sakralni kompleks, koji čine dve grobnice i dva tumula. Na
tom mestu su na lomačama spaljeni imperator Galerije i njegova majka Romula, i tako su uzneseni među bogove. Najpoznatiji eksponati su: mozaici Dionis, lavirint, Venatori, kao i arhivolta sa natpisom Felix Romulijana, a nalaze se u stalnoj postavci Narodnog muzeja u Zaječaru.

5. Manastir Suvodol

Ubraja se u najstarije zadužbine u Srbiji i vezuje se za Kneza Lazara.
Vreme nastanka crkve nije poznato, a prve podatke o manastiru nalazimo
kod Feliksa Kanica koji je ovde boravio 1860. godine. Plan crkve
podseća na Žiču. Freske su novijeg datuma.Prema narodnom verovanju prilikom osvećenja crkve episkop Evgenije stavio je u oltar delić moštiju Svetog Velikomučenika Pantelejmona, najpoznatijeg iscelitelja. Time bi se mogao objasniti dolazak bolesnika iz svih krajeva Srbije u ovaj manastir. Suvodol se nalazi u prekrasnom prirodnom ambijentu na krajnjem jugoistočnom delu opštine, u ataru sela Selačka.
Sagrađen je na zaravni usečenoj u planini Manastirska Glama i posvećen
je Rođenju Presvete Bogorodice. Sadašnja crkva je jednokupolna
građevina pravougaone osnove i predstavlja skladnu i po dimenzijama
reprezentativnu arhitektonsku celinu. Unutrašnjost crkve ukrašavaju
freske novijeg datuma. Danas je Suvodol ženski manastir. U njemu žive iguman Justin, pet monahinja i jedna iskušenica.

6. Jezera

U opštini Zaječar se nalaze i četiri veštačka jezera: Grliško, Sovinac, Rgotsko i Glogovičko jezero. Njihova voda je kvalitetna i pogodna za kupanje i sportove na vodi, dok se iz Grliškog jezera
stanovništvo Zaječara snabdeva vodom. Sva su veoma bogata ribom. Jezero
Sovinac smešteno je na pola puta Zaječar – Negotin. Poseduje uređenu
plažu, autokamp, sportske terene i nacionalni restoran. Jezero je
posebna meka za ribolovce (šaran, amur, smuđ, som i štuka). Rgotsko
jezero je 11 km od Zaječara, pored sela Rgotina. Nastalo je na mestu
vađenja kvarcnog peska za potrebe lokalnog rudnika. Nema pritoka, ali
dobija vodu iz podzemnih izvora. Dno mu je peskovito, a dubina dostiže
i do 40 m. Jedno je od najposećenijih prirodnih kupališta ovog kraja,
zbog bistre i čiste vode. Grliško jezero se nalazi između sela Leskovac
i Grlište. Površine je oko 100 hektara, a dubine do 28 m. Jezero je
poribljeno,a apreovlađuju deverika, šaran, smuđ, karaš, skobalj, klen i
som.

Bor

Brestovačka banja

Brestovačka banja je od Bora
udaljena oko 12 km. U njoj je kaptirano deset izvora relativno male
izdašnosti, ali različitog hemijskog sastava i temperature od 32-41 °C.
Banja je bila poznata još u vreme Rimljana, koristili su je i Turci, a
lekovita svojstva njenih izvora potvrdili su još knez Miloš Obrenović i
baron Herder. U Brestovačkoj banji posebnu celinu i graditeljsku
baštinu predstavljaju stari banjski objekti, koji su 1949. godine
zakonom zaštićeni i kasnije više puta restaurirani. Pronađeni su
lokaliteti na kojima su za vreme Rimljana bile kade i bazeni za korišćenjelekovite banjske vode, kao i ostaci nakita, novca, predmeta koji su se tadakoristili i koji se sada nalaze u Muzeju rudarstva u Boru. Najstarije objekte čine turska kupatila - hamami.
Bilo ih je tri. Najbolje je očuvanoi 1970. godine obnovijeno ono u
centru banje. To je mala kvadratna građevina debelih, belo okrečenih
zidina sa bazenom i kupolastom krovnom konstrukcijom obloženom bakrom.
Danas aktivno kupatilo podignuto je 1906 godine, po nalogu kralja Petra
I, na prostoru objekta koji je zbog dotrajalosti morao biti porušen.
Kupatilo je restaurirano 1968. godine. Ima dva bazena i šest kada, koje
se pune lekovitom vodom obližnjih izvora. Lepotom izgleda i
majstorstvom izgradnje, kao i prilagođenošću ambijentu i prvobitnoj
nameni, ističe se konak kneza Miloša i dvorac Aleksandra Karađorđevića.
Konak kneza Miloša je po njegovom nalogu i za njegove potrebe izgrađen
1835. godine. To je prizemna građevina konstruisana po ugledu na
šumadijske kuće tog vremena. Ima odžakliju za pripremanje hrane. Danas
je ova zgrada restaurirana i u njoj se nalazi stalna postavka muzeja
„Brestovačka banja u doba kneza Miloša“. Po nalogu kneza Miloša, a za
potrebe gostiju banje, izgradjena ja kafana sa sobama, današnji hotel
„Srpska kruna“ i hotel „Dom odmora“. Dvorac Aleksandra
Karađorđevićapodignut je 1856. godine i to je zgrada po ugledu na
gradske kuće tog vremena, spratna je i u njoj su se održavale
svečanosti slične onima na evropskim dvorovima. U tom vremenu, to je
bila najveća i najmodernija zgrada u svim banjama Srbije, sa slikovitom
zasvodnom kapijom i malim lepo uređenim dvorištem. Danas se taj objekat
priprema za restauraciju, da bi se vratio svojoj nameni. Park šuma oko
Brestovačke banje zakonom je zaštićena.

Borsko jezero

Borsko jezero nastalo je 1959.
godine podizanjem brane nedaleko od mesta gde su se spajale Marecova
reka i Valja Žoni, izvorišni kraci Brestovacke reke. Pored voda koje
dobija od svojih pritoka, padavina i otopljenog snega, u Borsko jezero
je radi poboljšanja vodnog bilansa uveden i deo vode iz sliva Zlotske
reke. Jezero je na nadmorskoj visini od 438 m, čija dubina premašuje i
50 m. Borsko jezero ima nepravilan oblik i sastoji se iz dva duboka
dela nad nekadašnjim rečnim tokovima. Obala je sitno razuđena. Jezero
se nalazi neposredno pored puta Bor-Žagubica koji prolazi pored
obronaka Tilva njagre – sada ugašenog vulkana. Mala količina vode preko
leta se u površinskom sloju zagreje do 25°C, pa omogućava
prijatno kupanje i razne aktivnosti na vodi. Kako ova temperatura vode
traje oko 80 dana, moguća je kupališna sezona koja traje od polovine
juna do septembra. Preko zime, površina jezera se zaleđuje (u
priobalnom pojasu i do 30 cm), ali nisu vršena ispitivanja kvaliteta
leda da bi se mogao koristiti za klizanje i neke druge zimske sportove.
U jezeru ima ribe i na obalama se uvek mogu videti ribolovci, koji
povrameno organizuju i takmičenja. Na jezeru je uređeno više plaža, a
objekte infrastrukture čine hotel, autokamp, bungalovi, sportski
tereni, restorani i prodavnice.

3. Lovište Dubašnica
Kučaj predstavlja najveći krečnjački kompleks u Srbiji, a u njegovom istočnom delu ističe se Dubašnička površ u blizini sela Zlot.
Ova predeona celina interesantna je za speleologe, planinare, turiste,
lovce i ljubitelje prirode. Ovaj prostor izvorne lepote i netaknute
prirode, pogoduje razvoju planinarstva, lovnog turizma, speleologije,
škole u prirodi itd. U uređenom lovištu ima muflona, jelena lopatara,
divljih svinja, srna i druge divljači. Kraška površ Dubašnica ima nadmorsku visinu od 850 do 1.000 m. Pored brojnih vrtača, sredinom površi usečena je dolina ponornice Dubašnice. Ponornice su i reke Vojala, Demizlok, Pojenska i Mikuljska reka,
što predeo čini nesvakidašnjim. Bezvodan je na površini, a bogat vodom
u dubini krečnjačke mase. Voda ponornica, kiša i snega, pojavljuje se i
na vrelima u dolini Zlotske reke. Inače, kanjon Zlotske reke ili Lazareva dolina, nalazi se pod zaštitom države, a u toku su i napori za proglašenjem Dubašnice nacionalnim parkom.

Zlotske pećine
Istočna podgorina Kučaja, posebno okolina sela Zlot, bogata je speleološkim objektima. Ističu se pećine Lazareva, Vernjikica, Vodena, Mandina i Hajdučica. Ispitana je i kraška jama Stojkova ledenica.
Svi ovi objekti poznati su pod zajedničkim imenom Zlotske pećine. Za
turističke posete uređene su Lazareva pećina i Vernjikica. Najpoznatija
i turistički najranije uređena je Lazareva pećina. Ulaz u pećinu je na
visini od 291 m i nalazi se na levoj dolinskoj strani Lazareve reke. Za
vreme svoje vladavine Turci su zazidali ulaz u pećinu, da bi sprečili
skrivanje hajduka i zbegova. Prve arheološke podatke o Lazarevoj pećini
dao je Feliks Hofman 1882. godine, a sistematska istraživanja izvršio
Jovan Cvijić, a kasnije i Muzej rudarstva i metalurgije iz Bora.
Sa turističkim uređenjem počelo se 1953. godine. Lazareva pećina spada
u grupu izvorskih speleoloških objekata. Pećinske kanale izgradila je i
izgrađuje podzemna reka. Ukupna dužina ispitanih kanala je 1.592 m.
Arheološki i speleološki interesantna, Lazareva pećina privlači brojne
turiste. Postoji organizovana vodička služba. Vreme provedeno u pećini
i motelu kraj nje, svojevrstan je doživljaj, koji upotpunjavaju legende
i priče o zakopanom blagu na ovim prostorima. Pećina Vernjikica se nalazi 1,5 km dalje od Lazareve pećine, na 454 m nadmorske visine. Sa Lazarevom pećinom
povezana je uređenom pešačkom stazom. Naziv verovatno potiče od vlaške
reči var koja znači krečnjak, a po nekim izvorima značenje ove reči
glasi veličanstvena, vredna i neponovljiva. Prva naučna istraživanja
Vernjikice datiraju iz 1960. godine. Prilazna pešačka staza uređena je
1976. godine, kada je završen i projekat turističkog uredenja pećine.
Reč je o suvoj pećini u dosta čistim krečnjacima, što je od značaja za
izgled pećinskog nakita. Za pećinu Vernjikicu je karakterističan veliki
broj stalaktita i stalagmita neobičnih oblika i boja.

5. Planine
Planinskom prostoru okoline Bora posebno obeležje daje Kučaj, ali i ostale planinske celine kao što su: Veliki i Mali krš, Deli Jovan, Stol i Crni vrh.
Crni vrh je deo šumskog kompleksa Kučaja, koji je poznat po
najvrednijim i najkvalitetnijim bukovim sastojinama u našoj zemlji.
Prijatna planinska klima, bujno zelenilo, čist vazduh i snežni
pokrivač, omogućili su da Crni vrh postane prava izletišna destinacija.
U okolini je uređen planinarski dom, teren za skijanje i uspinjača. Još
jedan izletnički centar okoline Bora predstavlja planina Stol,
koji dostiže visinu od 1.156 m. Planinska masa Stola izgrađena je od
moćnih naslaga krečnjaka, sa padom slojeva i do 40°, što predstavlja
izazov za planinare. Proređene šume, livade, pašnjaci i malo prirodno
jezero, daju ovoj planini poseban izgled. Na Stolu postoji planinarski
dom, u kome najčešće borave lovci i planinari.

Despotovac
Turistička ponuda opštine Despotovac,
zahvaljujući prirodnom bogatstvu i kulturno istorijskom nasleđu, je
izuzetno bogata i raznolika. Prirodne lepote, kao što su
brdsko-planinski predeli, raznovrsnost flore i faune i rečni tokovi,
pružaju dobre uslove za razvoj rekreacionog i lovnog turizma.
Dok sa druge strane, bogato kulturno istorijsko nasleđe
ovoga kraja izuzetno je privlačno za arheologe, antropologe i
kulturologe. Poljoprivreda je značajna delatnost ljudi ovog kraja, ali
sve ove privredne delatnosti nisu apsorbovale celokupnu radnu snagu.
Tako da je danas veliki broj ljudi Gornje Resave na privremenom radu u
zapadnoevropskim zemljama. Despotovac se gradio i razvijao i u godinama
ekonomske blokade, samo zahvaljujući njihovom kapitalu iz inostranstva.
Danas je Despotovac je
miran gradić sa četiri i po hiljade stanovnika. Oživi u vreme letnjih
meseci, kada ljudi dolaze iz zapadno-evropskih zemalja na odmor u svoj
rodni grad i tada je Despotovac najlepši. U gradu postoji Narodna biblioteka Resavska škola. Biblioteka se bavi organizacijom kulturnih aktivnosti, a od 1993. i izdavačkom delatnošću. Ističu se Dani Srpskog Duhovnog Preobraćenja koji
po tradiciji počinju 19. avgusta u porti manastira Manasija, sa obimnim
programom: koncerti, naučni skupovi, izložbe, književne večeri,
pozorišne predstave, filmovi, folklor i narodno stvaralaštvo. Namera je
programskog odbora da Dani preobraženja
podstiču i druge oblike i sadržaje kulturnog i prosvetnog razvoja i
preporoda, tako da je otvorena resavska škola istorije srpske kulture.
Školu pohađaju učenici i studenti koji u prostorijama narodne
biblioteke resavska škola.

Resavska pećina

Resavska pećina se nalazi na obodu kraškog polja Divljakovac,
u samom krečnjačkom brdu pod nazivom Babina glava, na nadmorskoj visini
od 455 m. Otkrivena je 1962. godine, a otvorena za javnost 10 godina
kasnije. Trenutno je ispitano oko 4,5 km pećine, a za posetioce je
uređena staza u dužini od 800 m. Jedna je od najstarijih istraženih i
ispitanih pećina, starosti oko 45 miliona godina. Temperatura u pećini
je konstantna i iznosi 7 °C. Sastoji se iz tri sprata pećinskih kanala,
a za turističke posete uređeni su samo delovi prvog i drugog sprata
(Gornja i Donja galerija), dok na najnižem spratu (Treća galerija)
protiče podzemna reka. Njen obilazak traje oko 40 minuta. Resavska
pećina je izuzetno bogata nakitom, raznovrsnih oblika i boja, i po
koncentraciji nakita je bogatija od ostalih pećina Srbije. Raspolaže
stalnom vodičkom službom, restoranom, motelom sa 120 ležajeva i hotelom
u Despotovcu.

Manastir Manasija

Manastir Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića, sagrađena početkom XV veka kada je i živopisana. Manastir je opasan snažnim zidom i utvrđenim kulama kojih ima 11. Despot Stefan
je tu sebi načinio grobnicu u kojoj je i sahranjen. Od osnivanja, pa
sve do velike seobe Srba, Manasija je stecište učenih monaha u kome se
neguje književnost i prepisivačka delatnost. Književni rad u ovoj
resavskoj školi je bio naročito plodan u vreme Konstantina filozofa,
biografa despota Stefana. Crkva u manastirskom kompleksu pripada
moravskoj školi. Osim crkve, u manastirskom dvorištu se nalaze još dve
zgrade: trpezarija i stari konak. Novi veliki konak je izgrađen 1977.
godine.

Etno selo Bistrica
Selo Bistrica nalazi se na 10 km od Petrovca na Mlavi.
Kroz selo protiče istoimena reka, na kojoj je smešteno 12 vodenica. U
njima se, još uvek, na tradicionalan i prirodan način melje žito i
kukuruz, a ima i starih valjavica za valjanje sukna, koje i danas
beleže „na raboš“. Ambijent ulepšavaju vrhovi Homolja, koji privlače
veliki broj planinara, biciklista, šetača i sve ostale ljubitelje
nedirnute prirode. Ono što nam domaćini iz sela Bistrica mogu ponuditi
su: već tradicionalno gostoprimstvo, etno–specijaliteti, rakija, sir,
orasi, med i ostala jela domaće kuhinje. U okolini se mogu obići brojni
kulturno-istorijski spomenici, može se sakupljati lekovito bilje, a ima
i mesta pogodnih za ribolov.

Banja Ždrelo
Mesto Ždrelo nalazi se 11 km jugoistočno od Petrovca na Mlavi, okruženo Gornjačkom klisurom
i obroncima Homolja. Selo je na nadmorskoj visini od 160-240 m, a ispod
jedne od homoljskih padina nalazi se i banja Ždrelo. U ovoj banji mogu
se lečiti kožne bolesti, bolesti lokomotornog aparata, a moguće su i
raznovrsne sportsko-rekreativne aktivnosti. Banja raspolaže
rekreativno-ugostiteljskim centrom „Ždrelo“, izgrađenim 2006. godine.
Svi kupališni kapaciteti koriste lekovitu termalnu vodu i otvoreni su
tokom cele godine. Restoraterski objekti nude domaću kuhinju i
tradicionalna jela.

Bike fest
Bike show je već tradicionalni festival motociklizma i muzike, koji se svake godine održava u Gornjačkoj klisuri na Ladnim vodama, nadomak Petrovca na Mlavi.
Okuplja sve ljubitelje motora, kampovanja, muzike i provoda. Na ovom
mestu, kraj reke Mlave, okuplja se oko 5.000 posetilaca iz ovog dela
Evrope. Festival traje tri dana, ispunjenih rok svirkama, raznim
takmičenjima, nagradama i iznenađenjima. Besplatni obroci i piće
obezbeđeni su za putnike iz daleka, a svi posetioci mogu uživati u
ambijentu izvora Tople vode i još jednog lekovitog izvora u blizini.

Kučevo
Kučevo je grad smešten u oblasti zvanoj Zvižd, na prostoru severoistočne Srbije. Nalazi se na nadmorskoj visini od 164 m i u njemu živi oko 6.000 stanovnika. Kroz oblast Zvižda protiče zlatonosna reka Pek, koja odvaja prostor naslonjen na masiv Severnog Kučaja od obronaka Homoljskih planina. Homolje predstavlja predeo očuvanih prirodnih lepota, kome dodatnu autentičnost daju mnogobrojni vlaški običaji i druge etnološke vrednosti. Neke od njih i dan danas, kao u prastara vremena, neguju tradiciju ispiranja zlatonosnih nanosa Peka. I ne samo to – lepoti ovog starog rudarskog kraja, u kome su još rimski carevi i srpski kraljevi tragali za zlatom, doprinose i čari bistrih planinskih potoka, veličanstvenih klisura i velelepnih zviških pećina: Ceremošnje i Ravništarke. Okolina Kučeva poznata je i po mnogobrojnim vodopadima, od kojih su neki: vodopad na Kučajnskoj reci i istoimenom jezeru, na reci Dajši i vodopad kod Dubočke pećine. U samom gradu se nalazi fabrika mineralne vode Duboka, vila kralja Aleksandra Karađorđevića, a svake godine ljubitelji narodnog stvaralaštva mogu posetiti i manifestaciju Homoljski motivi. U Kučevu se može odsesti u hotelu Rudnik.

Pećine u Zviždu
Pećina Ceremošnja predstavlja jednu od naših najlepših pećina. Za potrebe turizma je istražena, uređena i stavljena u funkciju 1980. godine. Ova pećina se nalazi u samom podnožju Homolja, na 15 km od Kučeva. Pejzaž okoline pećine takođe poseduje izražene prirodne atraktivnosti. U blizini Ceremošnje nalazi se istoimeno selo, pa je smeštaj moguće potražiti i u ovom autentičnom ambijentu. Ukupna dužina pećine iznosi 775,5 m, a za potrebe turističkih obilazaka uređena je staza dužine 441 m. Doživljaj posetilaca može se upotpuniti posetom botaničkom i etno parku, kao i menijem obližnjeg restorana sa tradicionalnom kuhinjom. Pećina Ravništarka je za posetioce uređena 2006. godine. Locirana je u blizini sela Ravnište, na 12 km od Kučeva. Za turističke posete uređeno je 560 m pećinskih kanala. Dok Ceremošnju krase tri dvorane, kuriozitet Ravništarke sastoji se u jednom predivno formiranom kanalu, sa bezbroj stalaktita i stalagmita. Dubočka pećina je jedna od najdužih u ovom kraju, a nalazi se kod sela Duboka na oko 20 km od Kučeva. Ova pećina još uvek nije turistički uređena, pa je dostupna samo speleolozima.

Manifestacija Homoljski motivi
Homoljski motivi su već tradicionalna smotra izvornog narodnog stvaralaštva. Održava se u Kučevu, a višednevni program obuhvata koncerte, takmičenje trubača, Braničevsku paletu – likovnu izložbu i koloniju slikara kučevačkog kraja, Zlatne ruke, druge prateće manifestacije i vremenski izdvojen program – Festival televizijskog etnološkog filma (FESTEF). Ova manifestacija od zaborava čuvanarodne običaje i verovanja, predanja i druge tvorevine narodnog duha, vlaški jezik, muziku, igru... Još jedna od atraktivnosti je i prodajna izložba homoljskog sira, kao i manifestacija Zlatne ruke na kojoj se hrana priprema na otvorenoj vatri i po starim receptima. Veliko interesovanje izaziva i demonstracija ručnog ispiranja zlata iz voda reke Pek. Veruje se da su još Argonauti dolazili na ove prostore u potrazi za zlatom, a da su ga ispirali na ovčijim runima.

4. Kraku lu Jordan
Kraku lu Jordan je arheološko nalazište iz trećeg veka nove ere. Ovo nalazište je bilo centar za proizvodnju i topljenje zlata, u nekada moćnom Rimskom carstvu. Takođe, pored ovog lokaliteta prolazio je čuveni rimski rudarski put. Kraku lu Jordan se nalazi na ušću Brodničke reke u Pek u ataru sela Brodica, na 14 km od Kučeva. Otkriven je početkom sedamdesetih godina prošlog veka. Spoljni zidovi ovog utvrđenja debljine su i do jednog metra, a u unutrašnjosti se raspoznaju ostaci prostorija koje su služile za skladištenje, preradu i topljenje zlata. Pronađeni su i zlatni odlivci, koji takođe svedoče o davnom postojanju veoma razvijenog zlatarskog zanata. U blizini ovog lokaliteta nalazi se i doskora aktivan rudnik zlata i volframa „Blagojev kamen“. U blizini se nalazi i istoimeni motel, u kome će boravak upotpuniti pejzaž pitomih šuma, proplanaka i brzih planinskih rečica.

Žagubica
Opština Žagubica zahvata površinu od 760 km2 i u svom ataru ima 17 sela i oko 17.000 stanovnika. Oblast Homolja i Žagubice je sa svih strana ograničena planininskim vencima. Prvi sačuvani podaci o broju stanovnika u homoljskoj oblasti datiraju iz XV veka. Danas mesto Žagubica broji 4.000 duša, vekovima se označava kao centar Homolja i spada u starija homoljska naselja. Žagubica je locirana na severnoj strani Beljanice, tik uz reku Mlavu, i u svojoj okolini ima brojne kulturno-istorijske spomenike, od kojih su neki: Trška crkva, manastir Gornjak, vrelo Mlave, Krupajsko vrelo i oko 40 delimično istraženih pećina. Mijučićeva i Radanova pećina su najprivlačnije jer su, osim što imaju bogat nakit i lepu okolinu, lako pristupačne.


Žagubička vrela
Vrelo Mlave se nalazi u jugoistočnom delu Žagubice, na mestu gde počinje lagano da se izdiže severni deo planine Beljanice, na 314 m nadmorske visine. Morfometrija vrela Mlave govori nam o ispitanoj dubini od 74 m i prečnika 25 m. Ono što upotpunjuje pejzaž vrela jeste okolina obrasla četinarskom šumom, koja vodi daje tamno zelenu boju. Pored vrela se nalazi i motel „Vrelo“. Za očuvanje ovog prirodnog bisera postarala se i država, te ga je stavila pod zaštitu kao hidrološki spomenik prve kategorije. Na zapadnoj strani Beljanice izbija Krupajsko vrelo, na nadmorskoj visini od 220 m. Ovo vrelo nalazi se nedaleko od sela Milanovac. Kroz veliki pećinski otvor, voda prosto izvire i velikom snagom izbija na površinu. Vrelo predstavlja jedno od najizdašnijih i najvećih vrela u Srbiji. Homoljska potajnica ili Stojanje, predstavlja jedini intermitentni izvor u Istočnoj Srbiji. Ovaj izvor, koji je istovremeno i potajnica u sušnom delu godine, lociran je u jugoistočnom delu Homolja, na 12 km od Žagubice. Za ovu potajnicu, zbog načina njenog funkcionisanja, vezane su čitave legende, te joj se pripisuju i lekovita svojstva.

Kulturni spomenici
Na levoj obali Mlave u Gornjačkoj klisuri, leži zadužbina kneza Lazara (1378. godine), manastir Gornjak. Manastir i njegova neposredna okolina, predstavljaju lepo uklopljeni kulturno-istorijski ambijent, sa konakom za odmor i ishranu gostiju, terenima za rekreaciju i kampovanje, kao i motelom sa suprotne strane reke Mlave. Najstariji spomenik kulture u Homolju predstavlja Trška crkva. Nalazi se 4 km od Žagubice i smatra se najstarijom eparhijom. Po jednim izvorima potiče iz IX veka, a po drugima iz XII veka. Podignuta je na mestu nekadašnjeg Trga i predstavlja ostatak centra Homolja. Arhitektura pripada raškoj školi. Umetnički vrednim smatra se portal na ulazu u pripratu, sa reljefima flornih i zoomorfnih motiva. Značajnije manifestacije ovog kraja su: Vrela Homolja, Hajka na homoljskog vuka i Spasovdanski susreti.

Prirodne lepote
Planina Beljanica je veoma bezvodna i krševita, ali se na njoj nalaze brojne uvale, koje predstavljaju prave male šumske oaze. Na planini postoji više potočića i manjih reka, specifičnih šumskih zajednica i razbacanih pastirskih kuća – bačija. Na planini Buk se nalazi istoimeno vrelo, sa desne strane reke Do. Kroz Gornjačku klisuru provlači se miris prošlih vremena, o čemu svedoče iskopine iz rimskog perioda i pećine koje su nekada služile kao staništa. Na lokalitetima Mali Vukan i Ježevac, nalaze se kule stražare koje su obezbeđivale rimski put Via Militaris. U jugozapadnom delu Žagubičke kotline, kod sela Izvarice, nalazi se Ribarska klisura. Na jednoj litici nalazi se utvrđenje Gradac. Prerasti i u homoljskom kraju mame izgledom i predstavljaju prave prirodne retkosti. U Homolju postoje dva prirodna kamena mosta, Osanička prerast i Samar, koji su zaštićeni kao izuzetne prirodne retkosti.

Negotin
Negotin je najveći grad Negotinske krajine, te se na neki način i poistovećuje s njom. Centar grada čini staro jezgro sa starom i novom čaršijom, kao i gradski park. Staro jezgro krasi crkva Sv. Trojice, sagrađena u stilu neoklasicizma. Ovde se takođe nalazi i crkva Presvete Bogorodice, u kojoj su sahranjeni hajduk Veljko Petrović i njegov brat Miljko. Muzej Krajine predstavlja svojevrsnu riznicu istorijskog blaga, a sačinjavaju ga tri izuzetno arhitektonski uklopljena objekta: Arheološki muzej, Rodna kuća Stevana Mokranjca i Muzej Hajduk Veljka. U fondu muzeja nalazi se oko 15.000 različitih predmeta. Muzej svoje delatnosti obavlja i na dva arheološka nalazišta: na kompleksu Vrelo – Šarkamen i kompleksu manastira Koroglaš. Još jedna od bitnih građevina je i najstarija sačuvana kuća s ovog područja iz XIX veka, čiji je naziv Todorčev konak. Ovaj konak je urađen u stilu profane arhitekture, pod uticajem stilova iz susedne Rumunije. Od manifestacija, najznačajniji su Mokranjčevi dani, koji se održavaju svake godine u septembru, a koga posete najvažniji domaći i strani izvođači.. Okolina grada obiluje prirodnim lepotama, kao što su one na lokalitetima Vratna, Alija i planini-lovištu Deli Jovan. Postoje organizovane ture do čuvenih Krajinskih pimnica i manastira Vratna, Bukovo i Koroglaš. Negotin raspolaže sa više smeštajnih kapaciteta, kao što su hotel Krajina, motel Stojković i razni vidovi privatnog smeštaja.

Kapije reke Vratne
Reka Vratna ima jednu od najlepših klisura u Srbiji, i predstavlja malo čudo prirode.
Na ulazu u klisuru nalaze se vekžlike kamene kapije koje po lokalnim predanjima sprečavaju demone da potope Srbiju. Prva kapija je najviša, ali najkraća, a Druga kapija se nastavlja na Prvu, a njenom položaju i dimenzijam može se zaključiti da je to nekada bila pećina kojoj se uružio svod. Preko druge kapije prelaze koze i odvažniji planinari. Stotinak metara uzvodno od ovih kapija, Vratna protiče kroz uzan i dubok kanjon, kuda se provlači divljač i spretniji šumari, ali i po koji turista željan autentične avanture po prirodi. Treća po redu kapija je znatno niža od prethodne dve, ali je dugačka pedesetak metara i izuzetno je akustična. Selo Vratna se nalazi u dolini reke, i do istoimenog lovišta vodi makadamski put dug dva kilometra. Na samom ulazu u lovište nalazi se mala šumarska kuća, a tik uz nju je lovačka kuća. U njoj borave turisti, planinari i lovci. nekoliko stotina metara uzvodno nalazi se prostran pašnjak na koji predveče dolazi divlajč iz klisure.

Pimnice
U Negotinu postoji duga tradicija gajenja vinove loze i spravljanja vina. Gajila se još i u rimsko doba, a na značaju dobija tokom XIX veka, kada većinu vinograda u Evropi zahvata filoksera. Krajinska vinova loza je bila zaštićena, zato što je bila gajena na živom pesku. Od tada se intenzivira izvoz ovog vina u sve evropske države, te je tako 1921. godine u Londonu ovo vino dobilo zlatnu medalju. Pimnice, kao specifična naselja u kojima jedino obitava vino, nastaju od XVII veka pa sve do prvih decenija XX veka, mada ima nagoveštaja da su nastajale i ranije. Ovakva naselja građena su od prirodnog tesanog kamena i drveta, odnosno brvana i posedovala su sve putne prilaze, kao i uske ulice između kuća. Ranije su sva naselja imala ovakve pimnice, ali su danas najbolje očuvane Rajačke pimnice, Rogljevske pimnice i Smedovačke pimnice. Manje očuvane su one u Štubiku i u Bratujevcu. U samim pimnicama postoji podrum ukopando dubine od 1 m, da bi se mogla održavati konstantna temperatura vazduha. U njima se skladišti od 5-6.000 l vina. Takođe, ovde postoje i delovi za odlaganje alata, vinskih sudova i sl. Tokom poseta turista ovim veoma interesantnim lokalitetima, moguća je degustacija i kupovina vina.

Arheološki lokalitet Šarkamen
Šarkamen je smešten na 25 km od Negotina. Ovaj arheološki lokalitet pripada kasnoantičkom periodu s kraja III i početka IV veka. Prvi istražni radovi započeti su 1994. godine, a poznato je da Šarkamen pripada rimskom periodu Tetrahija (vladavina četvorice). Ukupna površina koja se istražuje i konzervira iznosi 25 hektara i na tom mestu nalazi se jedna od retkih palata, sagrađenih van Rima. Zlatni carski nakit, koji je otkriven prilikom iskopavanja, danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. Jedan od pet vidljivih objekata, a koji je najviše istražen jeste Mauzolej carice majke.

Manastiri u okolini Negotina
Okolina Negotina ima tri zadužbine, manastire Vratna, Bukovo i Koroglaš. Manastir Vratna je smešten na oko 40 km od Negotina, pored reke Jabuče. Manastir je osnovao Arhiepiskop Nikodim. Crkva je više puta rušena i obnavljana, a potiče iz XIV veka. Pored samog manastira, nastavlja se predivan kanjon sa visokim liticama. Na kraju kanjona nalaze se džinovske kamene kapije – prerasti. Ono što predstavlja pravi kuriozitet i stvara idiličnu sliku, jesu krda muflona i jelena. U blizini Vratnjanskih prerasta nalaze se i tri nedovoljno istražene pećine. Manastir Bukovo je lociran oko 3 km zapadno od Negotina. Kao i prethodni manastir, i ovaj je osnovao Arhiepiskop Nikodim za vreme kralja Milutina u XIV veku. Po tipu gradnje delimično podseća na moravsku školu. Za manastir Koroglaš iz XIV veka vezuje se narodno predanje da je na njegovom mestu prethodno bio grob Marka Kraljevića.

Ramska tvrđava – Karavan saraj
Utvrđenje Ram se nalazi u blizini srednjevekovnog utvrđenja Lederata, oko 20 km od Velikog Gradišta. Tvrđavu je sagradio sultan Bajazit 1483. godine. Postoji legenda da je naziv dobilo po osnivačima Rima – Romulu i Remu.
Ipak, izglednija je ona istorijska varijanta da je po osnivanju dobilo
naziv Ihram. Ali bez obzira na to, ceo ovaj lokalitet već hiljadu
godina nosi naziv Lederata. Smatra se da je tokom svojih pohoda ovu tvrđavu koristio i sam Atila Bič Božiji – vođa Huna. U njoj je poginuo i austrijski grof Loprešti braneći se od Turaka. U neposrednoj blizini Ramske tvrđave
nalazi se i stari karavan saraj, nastao pre oko šest vekova. On
predstavlja jedini očuvani karavan saraj na teritoriji Srbije. Nedaleko
od njega, nalazi se i crkva Svetog arhangela Gavrila,
nastala u XIX veku. Tako se može videti skladan odnos dve arhitektonske
celine različite namene, od kojih su jednu izgradili Turci, a drugu
Srbi.

Golubački grad
Predstavlja izuzetnu zaostavštinu vojne građavine srednjeg veka. Lociranje na desnoj obali Dunava,
oko 5 km istočno od istomene varošice. U istoriskim arhivama ovu
tvrđavu prvi spominju Mađari 1337. god. Tokom burne istorije srednjeg
veka njom su naizmenično vladari Srbi, Mađari i Turci. Među znamenitim
istoriskim ličnostima koji su je osvajali bili su srpski knez Lazar, Bajazit Prvi, despot Stefan Lazarević, despot Đurađ Branković
i mnogi drugi. Posle silnih ratova i bojeva tvrđava i njeno predgrađe
je definitivno bilo potpuno napušteno i opustešeno posle 1867. godine.
Današnja varošica Golubac razvila se tek na 5 km od napuštenog grada-tvrđave.

Prirodni rezervati u Djerdapskoj klisuri
Bosman – Sokolovac
predstavlja jedno od veoma vrednih geoloških nalazišta značajne
mezozojske faune i očuvane reliktne flore. Čoka Njalta sa Pesačom je
jedan od najbogatijih rezervata retkih vrsta i zajednica. Greben – Boljetinsko brdo je poznat u svetu i kao Mali Kolorado.
Greben je prirodni spomenik geološko-geomorfološkog karaktera, sa
raznobojnim geološkim slojevima, jako izraženim borama i drugim
geomorfološkim oblicima. Šomrda se karakteriše ukrasnim zimzelenim drvećem, koje spada u retke biljne vrste. Ciganski potok je bogat prirodnom orahovom šumom i visokim stablima bukve na krečnjaku.

Lepenski vir
Lepenski vir spada među najstarije evropske civilizacije
(8000-5500 p.n.e.), čije su civilizacije u Evropi uspostavile složene
privredno-društvene odnose. Ovaj lokalitet se nalazi 14 km od Donjeg Milanovca,
a naziv je dobio po imenu velikog rečnog vrtloga i uvale u središte
Đerdapa. Na ovom mestu pronađena su mnogobrojna planski građena
staništa, alatke, nakit i pločice sa urezanim znacima sličnim pismu.
Pronađena naselja su hronološki poređana u sedam građevina horizonata.
Ono što je karakteristično za arhitekturu ovog doba je da se ne
pojavljuju ortogonalne osnove i vertikalni zidovi. Staništa su
predstavljena u obliku zarubljenog kružnog isečka. U središtu naselja
nalazi se trg, koji je ujedno predstavljao i mesto gde su se obavljali
razni rituali. Ukupno je otkriveno 136 objekata, koji su konzervirani i
premešteni na viši nivo, kako ne bi bili poplavljeni puštanjem u rad HE Đerdap I.

Trajanova tabla

Trajanova tabla se nalazi na oko 2,5 km zapadno od sela Tekije. Prvobitno je bila
postavljena na oko 1,5 km visine iznad nekadašnjeg Rimskog puta. Zbog
otvaranja HE Đerdap izmeštena
je za oko 30 m na viši nivo. Tabla je rezultat završetka izgradnje
ranije započetog Tiberijevog puta. Natpis na tabli sadržao je šest
redova, a danas je čitljivo tri i srednji deo četvrtog reda. Ispod
natpisa je figura, verovatno Danubiusa. Natpis na tabli glasi: Ipmperator
Cezar, božanskog Nerve sin, Nerva Trajan Augustus Germanik, vrhovni
sveštenik, zastuik naroda po četvrti put, otac domovine, konzul po
četvrti put, savladavši planinsko i dunavsko stenje, sagradio je ovaj
put.

Diana

Diana je rimsko utvrđenje iz 101. godine, locirano na visokoj steni u neposrednoj blizini HE Đerdap i Karataša.
Ovo utvrđenje predstavlja najveće i najznačajnije utvrđenje na
gornjomezijskoj granici nekadašnjeg Rimskog carstva. Prokopavanjem
Sipskog kanala, utvrđenje dobija mnogo veći strateški značaj i uspešno
čuva granicu prevelike imperije. Diana se kao utvrđeni objekat
koristila sve do VI veka. Izgled kastruma odgovara pravougaonom obliku,
dimenzija 100 sa 200 m. Bedemi sa uvučenim kulama svedoče o njenoj
ulozi tokom burne istorije. Pored svoje vojne funkcije, utvrđenje je
predstavljalo i važan ekonomski i svetilišni centar tadašnjeg dela
Rimskog carstva. Tokom V veka, Dianu razaraju Huni, ali je nešto
kasnije obnavlja car Justinijan.

Fetislam

Fetislam ili kapija mira je sgrađena od strane Sulejmana Veličanstvenog 1524. godine. Na površini od pet hektara, utvrđenje se prostire kao kakav poligon, koji sačinjavaju dve celine: Veliki i Mali grad.
Opasano rovom (20-30 m) i visokim bedemom, ovo utvrđenje je bilo
izuzetno teško osvojiti, s obzirom da jedna njegova strana izlazi na Dunav.
U tvrđavu se ulazilo preko dva pokretna mosta i kapije. Postojala je i
treća kapija, koja se koristila u slučajevima kade je bilo neophodno
povlačenje preko Dunava. Mermerne ploče sa natpisima iznad kapija,
veličale su slavu sultana Mahmuda I. Drugi naziv za Fetislam je i Novi grad, u koji je dolazio i ugarski kralj Sigismund. Ovaj grad je jedan od šest srpskih gradova čiji su ključevi predati knezu Mihajlu 1867. godine.

Trajanov most
Trajanov most se nalazi u blizini sela Kostol,
a sagradio ga je Apalodor iz Damaska 105. godine. Most je spajao
naselja Kostol i Turn Severin. Dužina mosta se procenjuje na oko 1.130
m, a nosilo ga je 20 stubova. Prilikom gradnje mosta koristila je
relativno mala dubina Dunava i ostrvo koje se nalazilo na sredini ove
reke. Most je ubrzo srušen i to od strane samih Rimljana, odnosno za
vreme cara Hadrijana, zbog
sprečavanja ulaska varvarskih plemena iz susedne novoosvojene
provincije Dakije. Do danas je sačuvan jedan stub i Kastel pontes –
građevina koja je obezbeđivala siguran prelazak preko mosta. Ono što je
ostalo zapisano je da se 1858. godine moglo videti ukupno 16 stubova.

Arheološki lokalitet Lepenski vir - 7000. do 6000. g.p.n.e.

Arheološko nalazište Lepenski Vir nalazi se u Đerdapskoj klisuri
na niskoj dunavskoj terasi. To je središte jedne od najznačajnijih
praistorijskih kultura. Na lokalitetu Lepenskog Vira otkriveni su
ostaci sakralne arhitekture iz vremena 7000. do 6000. godina pre nove
ere. Sva naselja kulture Lepenskog Vira ležala su na niskim terasama,
malim i izolovanim, jer ih je po dužini presecao Dunav,
dok su ih po širini zatvarale strme padine okolnih brda. Arhitektura
Lepenskog Vira je osobenog stila, jer se ne pojavljuju ortogonalne
osnove i vertikalni zidovi. Staništa u naseljima imaju oblik
zarubljenog kružnog isečka sa strmim krovom koji naleže na osnovu sa
čvrstim podovima od izlomljenog krečnjaka, u koji je uglavljen veliki
oblutak i uz njega uvršćene kamene skulpture. U središtu svih naselja
nalazio se prostrani trg, a staništa oko njih su bila raspoređena u
redove. Trg je bio mesto gde su se obavljali razni rituali. Na osnovu
oblika i proporcija staništa može se utvrditi da su graditelji
Lepenskog Vira raspolagali određenim matematičkim znanjima. U naselju
su bila svetilišta istog oblika kao i staništa. Oko ognjišta su bile
smeštene skulpture velikih oblutaka koji prikazuju ljudsku figuru na
kojoj je prvobitno oblikovana samo glava. U kasnijoj fazi, skulputure
dobijaju oblik ljudske figure i postaju pravi idoli. Na njima su
najčešće modelovane ribolike ljudske glave, riba, jelen, a na nađenim
predmetima su ugravirane zagonetne predstave: znaci slični koordinatnom
sistemu, skice, slova, brojke, predeli. Arheološkim istraživanjima
otkriveno je ukupno 136 objekata. Kako ne bi bilo potopljeno puštanjem
u rad hidroelektrane Đerdap I,
naselje Lepenski Vir je premešteno na viši nivo, gde je izgrađena i
muzejska zgrada u kojoj su izloženi najznačajniji arheološki nalazi i
kopije najlepših skulptura, čiji su originali u Narodnom muzeju u Beogradu.

Gornjačka klisura i manastir Gornjak

Jedna od specifičnosti Homolja su mnogobrojne klisure: Gornjačka, Ribarska, klisura Velike i Male Tisnice, zatim Osaničke reke i klisura reke Do. Najpoznatija je Gornjačka klisura, duga 16 kilometara, koju čine četiri velika meandra. Na platou jednog od njih, na levoj obali Mlave, nalazi se manastir Gornjak, koji je ime dobio po vetru koji duva u klisuri.

U klisuri se nalaze i brojni ostaci utvrđenja starog srpskog grada koji je prestao da živi posle pada Smedereva. Na ulazu u klisuru mogu se videti razrušene stražarske kule, koje su nekada služile za odbranu rimskog vojnog puta (Via militaris) što je prolazio ovuda vodeći za Niš. U Gornjačkoj klisuri takođe se mogu videti i ostaci srednjovekovne srpske mitropolije.

Manastir Gornjak nalazi se u Gornjačkoj klisuri, između Žagubice i Petrovca na Mlavi. Gradnja manastira završena je 1380. godine, a ktitor je bio knez Lazar. Od kada je manastir sagrađen, monaški život u njemu odvijao se bez prekida. Od najstarijih građevina sačuvane su glavna crkva posvećena Vavedenju, i mala kapela u pećini, posvećena sv. Nikoli. Svojom arhitektonskom celinom Gornjački manastir pripada moravskoj školi. Vavedenjska crkva ima trolisnu osnovu sa kupolom. Zvonik i priprada dodati su kasnije. Najinteresantnije freske nalaze se u kapeli sv. Nikole.

Ispod visa Ježevac sa desne strane puta prema manastiru Gornjak nalazi se u samoj planini veliko jezero koje nije ispitano, a sam prilaz je veoma nepristupačan.

Do manastira Gornjak može se stići autobusom, jer se nalazi u neposrednoj blizini puta koji povezuje Petrovac na Mlavi sa Žagubicom. Od Žagubice do manastira ima 27 kilometara, a autobusi između Žagubice i Petrovca saobraćaju nekoliko puta dnevno.

Do Petrovca ćete najlakše stići redovnom autobuskom linijom iz Beograda. Autobus iz Beograda za Petrovac ide nekoliko puta dnevno. Prvi polazak radnim danima je u 8 časova, a poslednji u 20:15. Prvi polazak vikendom je u 11:00, a poslednji u 19:00.

Usled svog specifičnog geografskog položaja, Homoljski kraj nalazi se pomalo izvan glavnih puteva, tako da su u njemu najbolje sačuvana obeležja stare balkanske kulture, narodnih običaja, starih zanata i tradicionalne arhitekture. Niži delovi planina obrasli su grastovim šumama, na srednjim delovima su uglavnom hrastove i bukove šume, dok se na najvišim delovima nalaze uglavnom pašnjaci i livade. Ovde se mogu videti mnogobrojni katuni i bačije, starinska stočarska staništa koja su i dan danas u upotrebi. Tokom leta, između Đurđevdana i Mitrovdana, ovde se može sresti mnoštvo stočara, koji napasaju stada ovaca od čijeg se mleka pravi čuveni homoljski sir.

Izvor: Klub putnika srbije