Zanimljivosti istorije Oskara

Istoriju dodele nagrada Američke filmske akademije, započetu 1929. godine u prisustvu svega 270 zvanica i uz ulaznice po ceni od pet dolara, prate brojni usponi i padovi, političke kontroverze, zabrane.., predvidljivosti, ali i iznenađenja.

Po mnogima najprestižnije filmske nagrade u svetu biće dodeljene 81. put večeras u holivudskom Kodak teatru, uz direktan prenos u više od 200 zemalja širom sveta, a organizatori očekuju da će svečana ceremonija ponovo dobiti nekadašnji rejting gledanosti, nakon prošlogodišnje koja je zamalo izbegla sudbinu Zlatnog globusa, otkazanog zbog štrajka holivudskih scenarista.

Istorijat Oskara pokazuje, između ostalog, dugotrajan razvoj političke korektnosti i stava prema rasnom pitanju proteklih osam decenija, budući da je Oskar za glumu prvi put dodeljen nekoj Afroamerikanki tek 1940. godine, a ponovo tek početkom 90-ih. Oskar za najboljeg glumca dodeljen je nekom Afroamerikancu prvi put 1964. godine, a u ženskoj kategoriji tek 2002. godine, kada je Hale Beri (Halle Berry) nagrađena za najbolju glumicu.

Na inauguralnoj dodeli svih 15 nagrada dobili su muškarci, osim u kategoriji za najbolju glumicu.

Iako bi dobitnici trebalo da budu tajna, 1930. godine desilo se da su dobitnici glumačkih nagrada (George Arlis i Norma Shearer) pozirali sa svojim trofejima dva dana pre ceremonije.

I ove godine dodelu prati kontroverza, budući da se na internetu pojavila lista navodnih dobitnika, prema kojoj je “Slamdog milioner” dobitnik Oskara za najbolji film, a njegov reditelj Deni Bojl za režiju.

Sistem proglašenja pobednika ceduljicama iz zapečaćenih koverti usvojen je 1940. godine, nakon što je “Los Anđeles tajms” prekršio embargo i objavio rezultate u večernjem izdanju na dan ceremonije.

Među zanimljivostima iz burne istorije Oskara je i podatak da je ceremonija dodele prvi put prenošena na radiju 1932. godine, kada je Volt Dizni (Walt Disney) dobio počasnog Oskara za stvaranje lika Mikija Mausa.

Za vreme Velike depresije, 1934. godine, scenaristi i glumci protestovali su zbog smanjenja zarada za 50 odsto, kada su i formirana njihova udruženja, koja su prošle godine zamalo koštala Americku filmsku akademiju otkazivanja ceremonije.

Film koji je prvi put osvojio sve glavne nagrade bio je “Dogodilo se jedne noći” 1935. godine, a na narednoj ceremoniji prvi put su dodeljene i nagrade za sporedne glumce (Walter Brennan i Gale Sondergaard).

Poplave su 1939. godine odložile ceremoniju za nedelju dana, a Bet Dejvis (Bette Davis) i Spenser Trejsi (Spencer Tracy) dobili su drugog Oskara u karijeri.

Uoči Drugog svetskog rata, 1940. godine, trijumfovao je film “Prohujalo sa vihorom”, koji je dobio osam regularnih i dva specijalna Oskara, a Heti Mekdaniel (Hattie McDaniel) postala je prva crna glumica koja je nagrađena i prisustvovala ceremoniji.

Dve godine kasnije Bet Dejvis je podnela ostavku na funkciju predsednice Akademije, jer je odbijen njen plan o prodaji ulaznica radi prikupljanja novca za napore Britanaca u ratu. Već sledećom ceremonijom, 1943. godine, Holivud je dao ratni doprinos time što je pristao da statue Oskara budu napravljene od plastike, kako bi se uštedelo na metalu, zbog oskudice u ratno vreme.

Kraj rata, odnosno 1945. godina, protekla je u kontroverznom nominovanju Berija Ficdzeralda i za najboljeg glumca i najboljeg sporednog glumca, pa su pravila promenjena i to se više nije ponovilo.

Iste godine ceremonija je emitovana i američkim prekomorskim trupama.

Naredna godina upamćena je i po Džoan Krofrod (Joan Crawford), koja je dobila nagradu za najbolju glumicu, ali nije prisustvovala ceremoniji, već joj je uručena kod kuće nekoliko dana kasnije.

Kategorija za najbolji film van engleskog govornog područja uvedena je 1948. godine, a Oskar je otišao u Italiju (Shoe-Shine).

Šekspir je obeležio dodelu 1949. godine, kada je “Hamlet” proglašen najboljim filmom, a Lorens Olivije (Laurence Olivier) glumcem.

Peta decenija prošlog veka počela je počasnim Oskarom za legendarnog Freda Astera, a 1951. Merilin Monro (Marilyn Monroe) imala je svoje jedino učešće kao prezenter, za nagradu za najbolji zvuk.

“Afrička kraljica” trijumfovala je 1952. godine u glumačkim kategorijama, kada su po Oskara dobili Ketrin Hepbern (Katharine Hepburn) i Hemfri Bogart (Humphrey).

Dodela Oskara prvi put je emitovana na televiziji NBC 1953. godine, a domaćin ceremonije bio je Bob Houp (Hope).

Džudi Garland (Judy) i Grejs Keli (Grace Kelly) bile su nominovane za najbolju glumicu 1955. godine i to obe za žene alkoholičara, a pobedila je Keli.

Holivud je u drugoj polovini 50-ih ušao i u eru cenzure - 1957. godine uvedeno je pravilo da komunisti ne mogu da dobiju Oskara.

Naredne godine je Mijoši Umecki (Miyoshi Umecki) postala prva azijska glumica koja je dobila Oskara, za ulogu u filmu “Sajonara”, a iste godine je niz nagrada osvojio film “Most na reci Kvaj” britanskog reditelja Dejvida Lina (David Lean), dok je 1959. Bags Bani (Bugs Bunny) osvojio jedinog Oskara.

Šezdesete su počele novim rekordom - “Ben Hur” je osvojio 11 nagrada od ukupno 12 nominacija.

Godine 1961. toliko je bilo očekivano da će Elizabet Tejlor (Elizabeth Taylor) pobediti kao najbolja glumica (Butterfield da se tri protivkandidatkinje nisu ni pojavile na ceremoniji.

Sidni Poatje (Sidney Poitier) postao je 1964. godine prvi crnac koji je dobio Oskara za najboljeg glumca, za “Poljske ljiljane”.

Sve glumačke nagrade prvi put su dodeljene neamerikancima 1965. godine, uključujući britanske zvezde Džuli Endrjus (Julie Andrews, za Mary Poppins) i Reksa Harisona (Rex Harrison, My Fair Lady).

Odri Hepbern (Audrey Hepburn) iste godine nije nominovana za ulogu Elajze Dultil, jer je umesto nje pevala Marni Nikson (Nixon).

Ceremonija dodele Oskara prvi put je viđena na televizorima u boji 1966. godine, a dve godine kasnije odložena je za dva dana zbog ubistva Martina Lutera Kinga, kada je Oskar za najbolju glumicu prvi put ravnopravno dodeljen Ketrin Hepbern i Barbri Strejsend (Streisand). To je bio drugi Oskar zaredom Hepbernovoj.

Početak 70-ih označio je Oskar za legendu vesterna Džona Vejna (John Wayne), koji mu je i jedini u karijeri, a dodeljen je gotovo 20 godina posle prve nominacije.

Čuveni reditelj Orson Vels (Welles) dobio je 1971. počasnog Oskara, ali ga nije lično primio, tvrdeći da je u Španiji, dok je, u stvari, bio kod kuće u Holivudu.

Godinu dana kasnije posebno priznanje odato je legendarnom Čarliju Čaplinu (Charlie Chaplin) - petominutnim stojećim ovacijama.

Iako je 1973. “Kabare” osvojio osam Oskara, ta godina ostala je upamćena po “Kumu”, koji je nagrađen kao najbolji film, dok je Marlon Brando proglasesn najboljim glumcem. Odbio je, međutim, da primi nagradu, u znak protesta zbog prava američkih Indijanaca.

Te godine je Čarlton Heston (Charlton) trebalo da bude domaćin ceremonije, ali ga je u poslednjem trenutku zamenio Klint Istvud (Clint Eastwood).

Desetogodišnja Tejtum O’Nil (Tatum O'Neal) postala je najmlađa dobitnica, za “Mesec od papira”, ali za sporednu ulogu, iako se pojavljivala u većini scena tog filma. Iste godine Ketrin Hepbern je prvi put prisustvovala ceremoniji Oskara u ulozi prezentera, a ne dobitnice.

Vudi Alen je 1978. godine osvojio filmom “Ani Hol” gotovo sve glavne nagrade, ali se nije pojavio.

Godinu kasnije, 1979, glavne nagrade su osvojili filmovi protiv rata u Vijetnamu “Lovan na jelene” i “Dolazak kući”, a Lorensu Olivijeu dodeljen je Oskar za životno delo. Prvi put je prisustvovao ceremoniji posle 1939. godine.

Ceremonija dodele Oskara odložena je 1981. godine za 24 sata zbog pokušaja ubistva predsednika Ronalda Regana.

Sledeće godine Henri i Džejn Fonda bili su prvi otac i ćerka koji su nominovani, ali je ona ostala bez nagade, dok je 1983. godinu obeležio trijumf “Gandija” Ricarda Atenboroua (Richard Attenborough), koji je osvojio osam Oskara.

Ceremonija 1985. godine zapamćena je po Oskarima za muziku Prinsa (Purple Rain) i Stivija Vondera (I Just Called to Say I Love You), dok je 1986. upamćena po “Boji purpura” Stivena Spilberga (Steven Spielberg), koja je imala 11 nomincija, ali nije dobila nijednu nagradu.

Šezdesetogodišnjicu dodele Oskara 1988. godine obeležio je štrajk scenarista, a Šer je osvojila nagradu za najbolju glumicu, nadmašivši, između ostalih, Glen Klouz (Close) i Meril Strip (Meryl Streep).

Devedesete su počele rekordom koji je Džesika Tendi (Jessica Tandy) ostvarila Oskarom za najbolju glumicu, kada je u 81. godini postala najstarija dobitnica te nagrade, za ulogu u filmu “Vozeći gospođu Dejzi”.

Naredne, 1991. godine, Kevin Kostner (Costner) debitovao je kao filmski autor “Plesom sa vukovima”, koji je pobedio u sedam kategorija, uključujući za režiju.

Takođe, Vupi Goldberg (Whoopi Goldberg) postala je tek druga crna glumica koja je do tada dobila Oskara, posle Heti Mekdanijel 1939.

Spilbergova “Šindlerova lista” osvojila je 1994. godine čak deset Oskara, a on je prvi put nagrađen kao reditelj.

Naredne godine Tom Henks je osvojio drugog Oskara, za “Forest Gamp”, a Elton Džon je sa Timom Rajsom (Rice) nagrađen za pesmu iz “Kralja lavova”.

Ema Tompson (Emma Thompson) postala je 1996. godine prva dobitnica Oskara za najbolju glumicu (1993) koja je istovremeno nagrađena i za najbolji scenario.

Dve godine uoči pocetka novog milenijuma, 1998, “Titanik” trijumfovao u 11 kategorija, a reditelj Džejms Kameron (James Cameron) slavodobitno se proglasio “svetskim kraljem”.

Italijanski reditelj Roberto Beninji (Benigni) postao je 1999. godine prvi dobitnik nagrade za najboljeg glumca za ulogu koja nije na engleskom jeziku.

Prve nagrade u novom milenijumu bile su trijumf za “Američku lepotu” i Britanca Sema Mendesa (Sam), a drugog Oskara u karijeri dobio je Majkl Kejn (Michael Caine), dok su 2001. “Gladijator” i “Pritajeni tiger, skriveni zmaj” podelili glavne nagrade. Islandska pop zvezda Bjork pojavila se u čuvenoj haljini u obliku labuda, ali je ostala bez Oskara, koji je dodeljen Bobu Dilanu za najbolju pesmu.

Početak rata protiv Iraka obeležio je ceremoniju 2003. godine, održanu uz jake bezbednosne mere i politički motivisane govore.

Naredne godne je “Gospodar prstenova: Povratak kralja” postao prvi film u istoriji Oskara koji je osvojio nagrade u svim kategorijama u kojima je i nominovan, dok je 2005. godine Klint Istvud sa “Devojkom od million dolara” doveo do petog poraza Martina Skorsezea (Scorsese), koji je konačno 2007. uspeo da dobije nagradu za režiju, za “Dvostruku igru”.

Sajt Oskara je www.oscars.org