Tradicionalna kuhinja Crne Gore

Na nacionalnu crnogorsku kuhinju, ponajprije su, imale uticaj srednjoevropska, austrijska ali i istočna, naročito turska kuhinja.
Ono što se ne mijenja u Cnoj Gori jeste da se još uvijek živi i jede polako. Na primorju su, uglavnom, zastupljena mediteranska jela, plodovi mora, koja se spremaju na domaćem maslinovom ulju. Najpoznatije su ribe na gradele, brodeti od škarpina, murina, sipa i drugih riba. Dodatak su blitva, palenta, salata. Uz tradicionalna jela planinskog i kontinentalnog dijela - kačamak i cicvaru, nećete pogriješiti ako poručite jagnjetinu i krompir ispod sača. U selu Njeguši, podno Lovćena, ješćete najbolju pršutu, sir, kastradinu (suvo ovčje meso) i kobasice - zahvaljujući morskom i planinskom vazduhu i drvima koja se koriste za sušenje.
Piju se žestoka domaća pića - rakija lozovača, kruška i kvalitetna vina -Vranac ili Krstač. Puna kontrasta i različitosti, drži do tradicionalnog ali pronalazi i temelji puteve do novih "trendy" ponuda sa raznih svjetskih trpeza.
Tako današnju Crnu Goru nijesu zaobišli ni ostali strani uticaji. U skoro svim restoranima zastupljene su italijanska, francuska, meksička, grčka, španska, kineska i mnoge druge kuhinje.

Crnogorci su dobri i pažljivi domaćini. Kad očekuju gosta, u znak dobrodošlice, po starom običaju, širom otvore vrata ili kapiju. Gosta nude najboljom hranom i pićem koje imaju u kući, smještaju ga na najbolje mjesto za stolom i trude se da mu vrijeme koje provede u njihovom domu bude što prijatnije.
Ako znate gdje neko živi u Crnoj Gori, pogodićete i šta jede. Kuhinja se pokorava reljefu i uzima ono što priroda nudi. Kulinarstvo Crne Gore na najbolji način sabira darove Mediterana i blaga sjevernih planina. Vjerno je tradiciji, a opet, otvoreno za eksperiment. U restoranima će te naći osnovnu evropsku kuhinju, ali evo šta obavezno treba da probate: za ručak jagnjeće ili jareće pečenje ispod sača, pivski kajmak, bistru riblju supu i ribu lešo, pečenog krapa i dimljene ukljeve. Onda sve to zalijete vinom Vranac ili Krstač, zasladite sirnicom, breskvom ili lubenicom; popodne se opustite uz Nikšićko pivo, a predveče obodrite lozovom rakijom, uz pršut, kozji sir, paradajz i žučenicu. Ako ste za jaču večeru dodajte barbune u tavi ili gofa na žaru. Vrlina primorske kuhinje je mediteranska umjerenost. Počiva na žitaricama, ribi i maslini. Ribari love u priobalnom pojasu malim i srednjim barkama, ne upuštajući se u velike dubine. Najčešće se u mreži nađe barbun, a ako se posreći i zubatac, arbun, orada. Od sredine ljeta počinju ribarske radosti: nailazi riba-putnica, od malih gofića-porci- jaša, do cipola, palamida, lica, gofova i lampuga, da bi se krajem ljeta lovila velika jata širuna i srdela.

Velik broj restorana sa nacionalnom kuhinjom ne samo da spremaju hranu na ognjištu, onako kako su to radili stari Crnogorci, već i svojim arhitektonskim rješenjima prenose atmosferu tradicionalnih crnogorskih kuća. Primorske i kontinentalne kuće najčešće su bile od kamena, a nasred kuhinje se nalazilo ognjište iznad koga su visile verige. Neke kuće su imale još jedno, malo uzdignutije ognjište na kome se pekao hljeb. Iznad ognjišta se takođe sušilo meso.
U planinskim predjelima građene su kolibe, brvnare i savardaci, takođe sa ognjištima. Porodice su u staro doba jele za niskom trpezom, sjedeći na tronošcima ili u najboljem slučaju, na stolovačama sa izrezbarenim polukružnim naslonima.

Pod vrhom planine Lovćen nalazi se selo Njeguši, poznato po brojnim specijalitetima: pršutu, siru, kastradini (ovčijem suvom mesu) i kobasici. Pršut se pravi od svinjskog mesa, a poseban ukus i aromu dobija zahvaljujući mješavini morskog i planinskog vazduha i drvima koja se lože za njihovo sušenje.
Maslinovo ulje je obilježje primorske kuhinje, a najzdravije je ono dobijeno hladnim cijeđenjem. Najfinije ulje je extra virgin (ekstra djevičansko) jer se proizvodi iz prvog cijeđenja maslina. Kiśelost ne prelazi 1%.
Zahvaljujući sočnim i bogatim pašnjacima Durmitora, Sinjajevine i Bjelasice, mliječni proizvodi i meso planina crnogorskog sjevera pravi su generator životne energije. Bez premca su ukusi jagnjetine pod sačem, pastrmke spremljene na žaru ili u kiśelom mlijeku i raznovrsne divljači. Uz tradicionalna planinska jela kačamak i cicvaru odlično ide domaće kiśelo mlijeko.
Sač je veliki metalni poklopac u obliku plitkog zvona kojim se prekriva tijesto za hljeb ili meso za pečenje, a na koji se potom nabacuje pepeo i žar. Restorani širom Crne Gore preuzeli su ovaj tradicionalni način pečenja ispod sača, kojim meso ostaje sočno, a krompir se bogati ukusom mesa.

Osnovni načini na koja se priprema riba jesu na gradele, lešo, brodet i pržena. Riba na gradele priprema se na roštilju. Tokom pečenja premazuje se aromatičnim travama, najčešće ružmarinom. Služi se uz preliv od bijelog luka, peršuna i maslinovog ulja, uz povrće i salatu. Riba lešo kuva se u vodi kojoj se dodaju i ulje, vinsko sirće, luk, lovor i ostali začini. Poslužuje se sa kuva nom krtolom ili blitvom i idealan je izbor za večeru. Brodet se pravi od više vrsta ribe (krnja, škarpina, murinja, skakva, sipa). Uz njega se kao prilog servira palenta- jelo od kukuruznog brašna.
Na Skadarskom jezeru najviše se love krap i sitna ukljeva koja se, zbog ulova u velikim količinama, suši. Specijaliteti jezerske kuhinje su krap u tavu, spremljen sa suvim šljivama, jabukom i dunjama, krap pečen na luku, jegulja na orizu, jegulja na ražnju. Naročito je cijenjen dimljeni krap, a dugo se pamti i ukus sušenih ukljeva, lagano prženih ili kuvanih i spremljenih "na salatu".

Crmnica je kultno ime u crnogorskom vinogradarstvu: kolijevka, autohtonih sorti vinove loze - vranca i krstača i mjesto sa dugom tradicijom proizvodnje vrhunskih vina i rakije. Nedaleko od Skadarskog jezera, na Ćemovskom polju, na 2000 ha pruža se i veliki plantažni vinograd od čijeg se grožđa proizvode vrhunska vina kontrolisanog porijekla i kvaliteta, Vranac i Krstač.
Lozova rakija je najbolji ambasador crnogorskih vinograda. Za aromu loze odgovorna je autohtona crnogorska sorta vranac. Jačina rakije iznosi 50 stepeni. Najbolje prija uz pršut, suvo meso i sir. Pije se kao aperitiv, rashlađena. Kruna je vrhunska lozova rakija koja ima prijatnu aromu, čist i harmoničan ukus i izuzetno je pitka. Biotehnički institut u Podgorici proizvodi po specijalnoj recepturi elitnu 'Institutovu lozu'. Peče se samo 6000 do 8000 litara godišnje!

Nikšićko pivo je omiljeno i jedinstveno nacionalno lager pivo koje se proizvodi od 1896. godine.Pravi se od ječma, tvrde planinske vode i gorkog i aromatičnog hmelja. Služi se ohlađeno na temperaturi od 5 ° C. Sadrži 11,8% ekstrakta i % alkohola.

(Preuzeto iz zvaničnog vodiča - turističke organizacije Crne Gore.)

Piše: Genevieve R.C. Mezer - Ilickovic
O CRNOGORSKOJ KUHINJI
“You are what you eat” (Goethe)
Kada dodjete u nepoznatu zemlju ili region obicno se prvo susrijecete sa kuhinjom i odatle pocinjete stvarati utiske, jer da bi se svatila kultura nekog naroda - treba isprobati kuhinju i pica. Kroz nacionalnu kuhinju manifestuju se tradicija, vjera, obicaji, otkriva istorija i nacin zivota. Zemlje sa bogatom tradicijom pridaju veliki znacaj kuhinji kao djelu civilicijskog nasledja. Prestiz Francuske kuhinje cuvanju dvije akademije - L”academie culinaire de France I l” Academie des Gasronomes.
Kuhinja ima takodje znacajnu drustvenu misiju. Nastavljajuci kulinarsku tradiciju cuva se nacionalna prepoznatljivost, Zapostavljati kuhinju znaci lisavati se dijela svog kulturnog nasledja. To pokazuje i kakav je kolektivni odnos prema nacionalnoj bastini.
Poznato je koliko Crna Gora drzi do istorije i tradicije, zato iznenadjuje indolentan odnos prema nacionalnoj kuhinji. Vecina jela koja hoteli i restorani u turistickim regionima promovisu kao nacionalna, pripadaju nekim drugim narodima i regionima i tesko su spojiva sa lokalnim podrucjem i tradicijom. Budva, mediteranski grad, u vrijeme sezone sva je zadimljena mirisima pljeskavica, cevapa i uzegle masti. Lokalna jela zasnovana na svjezoj ribi, mesu, salatama, zacinjeni maslinovim uljem i mirisnim travama sa okolnih suncanih padina, ustuknula su pred najezdom kobasica i svinjskih vjesalica.
Turisti posjecuju Crnu Goru, i vracaju se kuci cesto neisprobavsi niti jedno jelo zemlje u kojoj su boravili! Priuceni ugostitelji nabili su crnogorskoj kuhinji komplekse manje vrijednosti! Umjesto da se stvore uslovi da se Crnogorska kuhinja obnovi, ona se stidljivo povukla po kafanama na regionalnim putevima i seockim kucama i odrzava u “domacem” krugu da bi i tamo, kada dodje neko “izvanjski”, ustupila mjestu “gradskim” jelima.
Izgovori da Crnogorska kuhinja ustvari i ne postoji, jer u siromastvu nije mogla da se razvija, ne mogu se prihvatiti. Jer i juzni djelovi Italije isto su tako poznati po siromastvu, ali su ipak svoje skromne prehrambene proizvode uspjeli da mastovito transfomisu u jela koja su danas poznata sirom svijeta. Crna Gora je imala drugaciju sudbinu. Skoro citav vijek prolazi(la) je kroz sasvim suprotne civilizacijske izazove pa iz tih razloga, vise nego zbog siromastva, kuhinja nije mogla da se razvija a kamoli da dominira u regionu. Cuveni antropolog Claude Levi – Strauss smatra da “ kuhinja podsvjesno odrazava strukturu drustva ciji je dio i, ne svatajuci to, prihvata njegove kontradikcije”

Crnogorska kuhinja ima svoju istoriju i tradiciju
Proucavajuci Crnogorsku kuhinju kroz proslost i novije doba nije bilo tesko doci do korijenaiI otkriti koliko su njena tradicija i istorija vezani za mediteransko podrucje. Slicno ostalim narodima u regionu Mediterana, vjekovima je zivot predaka danasnjih Crnogoraca bio jednostavan i rustikalan i tako njihova israna. Stanovnistvo se bavilo zemljoradnjom i stocarstvom. Siromastvo ih je tjeralo da obrate vecu paznju na sve sto je u vezi sa hranom. I dan danas hrana se u Crnoj Gori tretira sa puno respekta.
Nije bilo jednostavno osigurati dovoljno hrane da bi se odrzala porodica. Experimentisalo se sa onim sto je priroda nudila. Iako je hrana bila jednolicna bila je zdrava, zitarice, mlijeko, sir, jaja, krtola, zelje, vadzola, ovcetina. Meso se nije cesto jelo jer ovce i koze su sluzile za mlijeko i sir, krave su bile rijetke. Sir i milijeko su uvijek igrali vaznu ulogu u israni stanovnistva. Zelje [rastan] bilo je takodje vazno u israni osiguravajuci vitamin C. Isranu su nadopunjavale kuvane zitarice fadzola, bob, grah.
Iako Crna Gora zauzima relativno mali prostor, njena kuhinja je prilicno regionalizovana. Svaka regija ima svoje distinkcije zahvaljujuci geografskim, klimatskim i istorijskim razlikama. Te razlike zadrzale su se do danas. Hrana je substancijalna u sjevernim krajevima gdje je klima ostrija, da bi se organizam lakse odrzao u zimskim mjesecima. Sto se vise spustamo prema ravnicama klima postaje blaza, zemlja plodnija pa se i nacin israne mijenja. Izobilje povrca, voca, riba, cini isranu raznovrsnijom. Hrana je ukusnija, jer se priprema sa zacinima ruzmarinom, bijelim lukom, persunom, lovorikom. Riba i meso se spremaju na vise nacina, secer je zamijenio med. Pomorci iz Boke Kotorske sa kojom su juzni krajevi Crne Gore trgovali, donijeli su sa istoka do tada nepoznate zacine.
Pocetkom urbanizacije i modernizacije drustva, izlaskom Crne Gore u svijet, kuhinja postaje raznovrsnija i prefinjenija, postepeno poprima uticaje koji dolaze iz poznatih evropskih kuhinja i pocinje da ih prilagodjava svom nacinu kuvanja. Izmedju cestih ratova drustveni zivot se obnavljao pa je hrana sve vise postajala simbol prosperiteta i srece.
Medjutim, poznati dogadjaji novije crnogorske istorije, koji su uzrokovali raspad dotadasnjeg drzavnog i drustvenog sistema, doveli su do radikalnih promjena uslova zivota i zaustavili zapocete tokove. Kao dio crnogorskog kulturnog nasledja, kuhinja je dijelila njegovu sudbinu.

Kuhinja u savremenim uslovima
U danasnjim uslovima kuhinja se ne moze obnoviti niti razviti kopiranjem recepata “iz babine skrinje”. Opsta drustvena klima u svijetu je takva da se cak i u poznatim kuhinjama sa tradicijom, tradicionalno kuvanje povlaci Ili se nastoji transformisati.
Otvorenost granica, tehnoloska povezanost, transport, turizam, uticu na inteziviranje medjuljudskih kontakata. Drustvo postaje sve vise multiukulturno i sve je na neki nacin u medjusobnoj vezi. Globalizacija pocinje da obuhvata i kuhinju kao i ostale drustvene segmente.
Cak i vatra na kojoj se kuva nije kao ranije. Umjesto da se kuva na drva danas preovladavaju elektricni sporeti ili kuvanje na gas ili lonci na paru!
Kuhinja je tradicionalno pocivala na porodici i zeni. U danasnjem drustvu uloga zene se promijenila. Pored uloge u porodici, zene imaju svoju profesiju. One vise nemaju niti vremena niti ambicije da, kada umorne dodju kuci, pripremaju jelo po receptima koje su naucile od majki.
Ukusi se mijenjaju. Starije generacije sacuvale su svoje kulinarske tradicije kroz porodicnu kuhinju..Ali mlade generacije nemaju takva iskustva, jer su spremne, a i prinudjene, da jedu sto im se dâ. Cesto oni koji jedu pljeskavice i cevape to cine, jer sebi nemogu priustiti nista bolje - a ne zato sto im prija. Kod njih se dileme ne pojavljuju.

Kuhinja za zdrav zivot (Cuisine nouvelle)
Ukratko receno “nova kuhinja” koja bi trebala da zadovolji savremeni “life stile”, zasniva se na svijezim proizvodima koji su ukusno slozeni i ne previse kuvani tako da ne gube hranljive sastojke. Kuhinja daje prednost kvalietu proizvoda. Najveci dio proizvoda koji se koriste su sve vrste svijezeg povrca koji se mogu naci lokalno, salate, jaja, vise bijelog mesa, riba, uz dodatke sira i voca.
Iako su se za ovako izbalansiranu isranu odavno zalagali zapadni nutricionisti, stare navike bazirane na jedenju velikih kolicina mesa i masne hrane, tesko su se gubile. Vazan razlog je i u tome da generalno uzevsi jos uvijek nema dovoljno saznanja kako novi nacin israne pretvoriti u praksu i sprovesti kroz kuhinju.

Kako obnoviti kuhinju
Kada se govori o crnogorskoj kuhinji moglo bi se reci da crmnicka kuhinja, kao regionalna i vise mediteranska, moze mozda prije ostalih da se prilagodi raznovrsnosti multikultunih ukusa.
Crmnicke domacice tokom proslosti nijesu znale za dijetalne programe i savjete savremenih nutricionista, ali su imale iste ciljeve da kuvaju ukusno i da ono sto kuvaju povoljno utice na zdravlje porodice. Jela koja su pripremale zasnivala su se na kvalitetima kojim, kako smo vidjeli, danas teze moderne kuhinje: lagano kuvana hrana, harmonija mirisa i ukusa baziranih na kvalitetu lokalnih proizvoda, upotreba povrca, salate, voca, ribe, mlijeka i sira. Meso je bilo rijetko – bas kako to danas preporucuju nurticionisti.
Da bi crmnicka kuhinja dobila svoju sansu u savremenim uslovima, te osobine treba valorizovati i kvalitet proizvoda standardizovati.
Medjutim, jos se ne eksperimentise sa kreiranjem jela na bazi lokalnih proizvoda i koja bi bila prilagodjena nekom od crmnickih vina. Nedostaje kreativno kuvanje. Nijesu se jos profilisali talentovani kuvari koji svojoj profesiji prilaze sa umjetnickim entuzijazmom i mastovitoscu.To je sigurno vise odraz drustvenog svacanja i vrednovanja nego sto nedostaju pravi talenti.
Nedostatak iskustva i kreativnosti mozda ce se brze prevazici ako se “dozvoli” globalizaciji da “protutnji “ kroz kuhinju novim idejama i tehnikom, ne u smislu nametanja nekog jedinstvenog kulinarskog modela, vec koje obogacuju lokalne tradicije.


CRMICKO VINO I NJEGOV BLAGOTVORNI UTICAJ
Crmnicka vina kao medicina “na recept”
Crmicko vino je inzvanredan complement lokalnim jelima, ali su isto tako poznata njegova blagotvorna svojstva po zdravlje. Poznati crnogorski vidari Ilickovici preporucivali su crmnicko vino pacijentima koji su imali probleme sa varenjem, nervnim sistemom, urinarnim sistemom i probleme sa srcem i krvotokom. Rakija je koriscena kod hirurskih zahvata. Iako u to vrijeme nijesu raspolagali laboratorijama i modernim medicinskim pomagalima, tacno su uocili ljekovita svojstva crmnickog vina i spoznali da vrsta zemljista utice na njegov sastav, da vina sa nekog vinograda imaju blagotvorniji uticaj na odredjene bolesti od vina sa lozâ na drugom zemljistu. Tako su se crmnicka vina “davala na recept”.
Danasnja medicina potvrdjuje ta iskustva. Poznato je da vino sadrzi razne minerale, fosfor, gvozdje, potasium, glycerinsulphur, calcium, zavisno od sastava zemljista gdje su loze posadjene. Ilickovici nijesu mogli vrsiti takve analize, niti su mnogo znali o mineralima vec su iskustvom koje se prenosilo sa koljena na koljeno i svojim promatranjima dolazili do zakljucka koje vino sa kojeg zemljista “odgovara” za neku bolijest.
Danasnjim konzumentima treba preporuciti Crmnicko vino ne samo zbog toga sto je u inzvanrednoj harmoniji sa lokalnim jelima, vec i zbog njegovih terapeutiskih svojstva. Podsjetimo se na neka od tih svojstava drzeci se stoljetnih iskustava .

ANEMIJA
Kako su to primjetili vidari, “slabokrvnost” anemija se ogleda u stalnom umoru, vrtoglavici i ponekad krvarenju. Ilickovici su propisivali “dva putijera” (case) vina od “Godinjskih loza” ili drugih “zasadjenog na przinavom zemljistu”. Dalje se biljezi da je primjeceno da ovo vino ima nesto sto ga cini djelotvornijim ( gvozdje).

NEDOSTATAK APETITA
Ilickovici su primjetili da dobro izabrano vino otvara apetit i stimulise organizam. Propisivali su pola “putijera” prije rucka “pet godina starog vina koje nije jako”.

“SLABOSTI SRCA”
Treba piti dva “ putijera” vina od “lisicijeg grozdja” sa loza koje rastu na “posnom” zemljistu ili medju krse. Ovo vino cisti organizam (diuretic) i otklanja stetne elemente. Takodje, recept kaze da je dobro za “debeli narod.”

“BOLIJESTI U GRLO” (bronci)
Lijecenje ovih bolesti i danas se praktikuje na slican nacin.
Skuva se vino, doda cukar i limunova kora. Piti tri puta dnevno po jednu “cikaru” od kafe.

“ZATVOR” (constipation)
Kao “glister” se preporucuje vino koje nije “jako i sladunjavo” i koje sadrzi mali procenat alkohola. Dva “putijera” uz jelo.

OPORAVAK NAKON BOLIJESTI
Nakon prelezane duze bolesti da bi se organizam brze oporavio preporucuje se po putijer vina prije jela i nakon jela. Vino treba da bude sa loza koje rastu na “plodnoj zemlji “. “Najbolja su iz Macuga i Bukovika.” (Danas je poznato da neka vina sadrze i do 300 mgr potassium i phosphate).

“PROLIV” (Diarea)
Preporucuje se jedan putijer pred jelo i jedan nakon jela. Vino treba biti mlado i “ne bas jako”.

UMOR
Umor koji ne dolazi “od rabote” najbolje se lijeci crnim vinom koja imaju “tamnu boju” . Treba ga piti prije jela i poslije.

UNUTRASNJE KRVARENJE
Ako je krvarenje posledica cira na stomaku treba piti dnevno “bocun crnog vina” da bi se “unutra rane zatvorile” ( Danas je poznato da vina sa dosta tanina imaju styptic, heamostaticne osobine).

POVECANI PRITISAK
Kod osoba sa visokim pritiskom “ako to nije doslo od pijenja vina” preporucuje se bijelo vino sa malo alkohola i slatkosti. I to dva “obicna putijera” uz jelo. Ovo vino “cera malu nuzdu” i tako se tijelo cisti (diuretic).

REUMATIZAM
Za reumatizam se preporucuje uz jelo po dva putijera bijelog vina “koje nije slatko i ne pjeni”.Ovo vino takodje utice na raspolozenje, jer reumaticni bolesnici vise “sjede kuci” obzirom da se teze krecu pa su loseg razpolozenja.

JEFTIKA (Turbekuloza)
“Jefticavim osobama” se preporucuje dobro crno crmnicko vino sa loza sa slatinastog zemljista (Slatine - Brceli i Brijege) “pola bocuna” dnevno.

ZENE U GODINAMA (menopoza)
Preporucuje se da uz jelo treba redovno piti “crno vino” . Dobra su sva crna vina iz Crmnickog regiona.

POMOC STARIJIM LJUDIMA
Ne znamo koliko su tadasnji vidari bili upoznati sa Platonom koji je vino smatrao “ dar bozji starijim ljudima da bi ublazili breme svojih godina”, ali i oni su preporucivali starijim osobama da redovno piju vino. Tako ce povratiti vitalnost koja se pocinje gubiti sa godinama.
....
I na kraju rijec dvije o smokvama

Smokve u predjelima
Smokve kojih ima u izobilju u Crmici, spadaju medju najstarijim i najpoznatijim vocem. Njihove osobine visoko su cijenjene jos u klasicnoj literaturi. Kao svjeze smokve su veoma ukusno i hranljivo voce, a kada se osuse kolicina secera se povecava i do 50% pa moze da bude vazna supstitucija seceru. Smokava ima vise vrsta I boja i sve one, uglavnom, rastu u Crmnici. Koza smokve sadrzi sastojke vazne za organizam i treba izbjegavati njeno skidanje.
Svjeze smokve se serviraju sa susenom ribom (moze i sa susenim ribama iz Skadarskog jezera) prsutom ili sirom. Domacice mogu da prave razne kombinacije po svom ukusu. Svjeze smokve mogu takodje da se mariniraju u soku od nerandzi ili jabuka. Ukusne su takodje ako se malo podgriju na vatri u soku od nerandze.

Evo jos jednog jednostavnog recepta.
Potrebno je riblja ikra [riba se moze spremati i servirati odvojeno] , so, papar koji je krupnije samljeven, smokve , listovi zelene salate, kriske od nerandze, kriske limuna
Nakon sto ste ikru oprali i izcijedili, polozite je u metalnu posudu. Posolite i dobro zapaprite, stavite posudu na vatru oko 2 minuta.
Na smokvama napravite unakrsni zasjek i otvorite ih u vidu ruze. U medjuvremenu na posudama za serviranje (zavisno koliko ste smokava tj. osoba predvidjeli) postavite listove od salate na kojima stavite smokvu i na njoj pripremnjenu ikru, a sve to garnirano sa nerandzom i limunom.

vino lijek za sve