Kir Stefan Srbin

Dosadašnja istraživanja pokazuju da je Kir Stefan Srbin živeo u XV veku. Nalazimo ga u manastru kod Kumanova, u današnjoj Makedoniji, u jednom manastiru u Rumuniji, a i na dvoru despota Lazara Brankovića u Smederevu, u svojstvu domestika - horovodje i dijaka - pisara. Sačuvano je više originalnih Stefanovih tekstova i prepisa, koji se i danas nalaze po inostranim bibliotekama.
Za našu srednjovekovnu muzičku kulturu, medjutim, od najvećeg značaja je njegov zbornik crkvenih pesama - Psaltikija. Originalni rukopis Psaltikije čuvan je u Narodnoj biblioteci u Beogradu, gde je, nažalost, zauvek nestao 6. Aprila 1941. godine, kadaje usled bombardovanja cela Narodna biblioteka izgorela. Sačuvano je svega dvanaest fotokopiranih listova, na kojima pored grčkih nalazimo i devet srpskih pesama, od kojih su najveće dragocenosti "Ninja sili nebesnije" i "Vkusite i vidite", jer je na obema potpisan autor "Tvorenije domestika kir Stefana Srbina".
Psaltikija je pisana kasnovizantijskom neumskom notacijom sa crkvenoslovenskim i grčkim tekstom. Zanimqivo je što pored melodija daje i teorijska tumačenja - papadiku sa staroslovenskom muzičkom terminologijom. Uputstva se uglavnom odnose na tempo (brzinu) i dinamiku (jačinu, oblikovanje muzičke fraze). Sa margina ovog rukopisa saznajemo i da su ga koristili domaći sveštenici i monasi, a na jednom listu anonimni obožavalac tih pesama piše: "Blažen taj čovek koji spisa ovu knjigu Božju".
Iako se za postojanje Psaltikije zna od početka HH veka, najtemeqniju analizu preostalih listova dao je tek 1961. godine Dimitrije Stefanović, direktor Muzikološkog instituta SANU, koji je takodje transkribovao na savremenu notaciju pesme "Ninja sili" i "Vkusite i vidite". "Ninja sili" je, zapravo, Heruvimska pesma.
U atinskoj Narodnoj biblioteci, pod brojem 928, postoji rukopis u kome se, pored Kir Stefana nalaze i imena autora jeromonaha Nikole Srbina i Isaije Srbina iz XVI veka (mada o Isaiji ima pomena i u XV veku). Isaija je napisao "Polieleos Servikos" na stihove 134. i 135. psalma, kako na crkvenoslovenskom tako i na grčkom jeziku, dok je Nikola autor Heruvimske himne sa grčkim tekstom.
Iako su Kir Stefan, Isaija i Nikola jedini pouzdano srpski srednjovekovni kompozitori, za koje do sada znamo, postoji još jedno ime: Joakim monah i domestik Srbije - kako se potpisao 1453. godine na više mesta u rukopisu broj 2406 iz atinske biblioteke. Tri kompozicije iz ovog velikog zbornika nose Joakimovo ime - dva Kinonika (pričastena) i jedan Theotokion (Bogorodična pesma). Mada se, S obzirom na grčki tekst koji je potpisan ispod neuma, ne može sa pouzdanošću utvrditi Joakimova nacionalnost (jer samim tim što je nosio titulu "domestika Srbije" ne znači i da je bio Srbin), ovaj rukopis je ipak značajan dokaz tesne veze koja je u srednjem veku postojala izmedju vizantijske i srpske crkvene muzike.