Jovan Cvijić

Jovan Cvijić je rođen 29. septembra 1865. godine u Loznici. Studirao je i
doktorirao u Beču. Bio je naučnik svetskog glasa - geograf,
geomorfolog, etnograf, geolog, antropolog, istoričar, profesor i rektor
Univerziteta u Beogradu, počasni doktor Sorbone i drugih univerziteta u
svetu i naučnik koji je imao uticaja na razvoj geografske nauke u
svetu. Bio je predsednik Srpske kraljevske akademije, osnivač
Geografskog zavoda i Srpskog geografskog društva. Objavio je na stotine
naučnih dela zapaženih u svetu. Umro je u Beogradu 16. januara 1927.
godine.
Zlatna medalja Američkog geografskog društva
Njujork, 1924.
zlato, 310 g. prečnik 70 mm
IB JC/610

Američko geografsko društvo (Njujork) dodelilo je Jovanu Cvijiću
zlatnu medalju za izuzetan naučni doprinos u oblasti geografije
balkanskih zemalja i proučavanje karsta geomorfologije.

Biografija
Rođen 1865. u Loznici. Otac, poreklom Hercegovac, bavio se
trgovinom, majka mu je bila iz ugledne porodice iz sela Korinte u
okolini Loznice. Cvijić je isticao da je na njegovo duhovno obrazovanje
najviše uticala majka, i uopšte majčina porodica, mirna, staložena i
domaćinska, koja je još uvek živela u velikoj porodičnoj zadruzi. To je
Cvijiću omogućilo da još u detinjstvu upozna specifični karakter srpske
zadruge o kojoj će kasnije puno pisati. O ocu i očevoj porodici ne piše
sa puno topline, a često se ljutio na svoj naprsit karakter za koji je
tvrdio da ga je nasledio od očeve porodice, violentnih dinaraca. To je
pomalo čudno budući da će Cvijić u svom naučno-istraživačkom radu o
narodnoj psihologiji najlepših reči imati upravo za dinarski etnički
tip i karakter.
Nakon završene gimnazije u Šapcu, gde mu je predavo Vladimir Karić,
jedan od preteča naše etnologije koji se bavio nekim etničkim
pitanjima, Cvijić prelazi u Beograd na dalje školovanje, gde na
tadašnjem Filozofskom fakultetu završava matematičko-prirodnjački smer.
Njegovi profesori isticali su Cvijićevu vrednoću i darovitost, što je
uz ogromnu energiju i entuzijazam koji je ulagao u naučni rad, bila
njegova glavna karakteristika. Studije fizičke geografije potom
nastavlja u Beču, gde doktorira sa disertacijom o karstu koja, čim je
bila objavljena u izdanju Bečke akademije nauka, donela mu je
međunarodni naučni ugled i priznanje.
Nakon toga, Cvijić se vraća u Beograd i postaje profesor geografije na
Velikoj školi 1893. godine. Cvijić je tada organizovao, na novim
osnovama, nastavu iz geografije, dajući joj široku naučnu osnovu.
Njegov Geografski zavod, predstavljaće središte geografskog
naučno-istraživačkog rada.
Ovde valja ukazati na jednu veoma važnu činjenicu: duhovna i naučna
klima u Srbiji XIX i početkom XX veka bila je veoma pozitivna i u
usponu. U Srbiji se počeo sticati poveći bro maldih ljudi školovanih na
različitim univezitetima u Evropi. Velika Škola, iz koje će nastati
Beogradski univezitet, bila je u punom razvoju, spremna da se sa svojom
organizacijom nastave i naučno-istraživačkog rada približi
univerzitetskim ustanovama onog doba.
Ubrzo potom, uz izučavanje geomorfologije i fizičke geografije, Cvijić
počinje da se bavi antropogeografskim istraživanjima. Njegovo
interesovanje za društvene nauke datira još iz gimnaziskih dana.
Putujući kao student i kasnije, kao profesor, po skoro svim krajevima
Balkanskog poluostrava, rano je razvio svoje interesovanje za narodni
način života i kulturu. Stoga, na odseku za geografiju, organizuje kao
sporedne predmete proučavanje antropogeografije i etnografije. Kada je
izvršena reforma viskog obrazovanja, u kojoj je Cvijić odigrao važnu i
aktivnu ulogu organizujući reforme kojima je i sam težio, i kada je
formiran Univerzitet 1906 godine, Cvijić presudno pomaže u osnivanu
posebne katedre za etnologiju, na kojoj će prvi predavać biti njegov
najstariji đak i saradnik Jovan Erdeljanović, a potom i Tihomir
Đorđević, dok će Cvijić ostati nosilac nastave na geografiji. Cvijić se
smatra osnivačem i pokretačem antropogeografsko-etnološke škole u nas,
koja čini polaznu osnovu najvećeg dela istraživačkih radova u našim
društvenim naukama XX veka.
Cvijić je rano, sa 30 godina postao dopisni član Srpske akademije
nauka, a janura 1900. postaje i redovni član. U Akademiji će obavljati
raznovrsne poslove, bavio se sabiranjem i objavljivanje građe i naučnih
radova, posebno iz domena geografije, istorije, etnografije i
antropogeografije. Bio je osnivač i član Etnografskog odbora pri
Akademiji. pokrenuo je značajnu edicjiu Nasilje srpskih zemalja,
koja i danas izlazi i predstavlja jednu od bazičnih edicija u kojoj se
nalazi građa relevantna za etnološku nauku. Bio je predsednik Akademije
nauka od 1921. godine pa do svoje rane smrti januara 1927. godine u 63
godini života. Bio je svetski priznati naučnik, nosilac brojnih
odlikovanja, član mnogih svetskih naučnih udruženja i Akademija. I
danas se u Evropi smatra jednim od najvećih stručnjaka za pitanje
fizičke geografije, geomorfologije i antropogeografije Balkanskog
poluostrva. Cvijićevo delo predstavlja još uvek najširu naučnu sintezu
o društvenim prilikama na Balkanu pred Prvi svetski rat i kao takvo
uživa nepodeljeni renome u svetskoj nauci.
Cvijićeva putovanja, koja je neumorno sprovodio skoro celog života,
spadaju u red velikih istraživačkih pothvata. Putovao je pod vrlo
nepovoljnim društvenim i političkim prilikama, izlažući se mnogim
neprijatnim, pa i po život opasnim situcijama, posebno u zemljama koje
su još uvek, do Prvog svetskog rata, bile pod tadašnjom Turskom i
Austrougarskom. Iz ovih njegovih putovanja, na kojima se neposredno
upoznao sa uslovima života stranovništva Balkanskog poluostrva, razvila
se njegova želja da se bavi etnografskim i političko-etnografskim
pitanjima, a kasnije i psiho-socijalnim. Po rečima samog Cvijića,
odsudna su bila njegova putovanja po Bugarskoj, Bosni i Hercegovini i
Makedoniji od 1896-1898, kada je ostio svu težinu, gotovo očajno stanje
u tim oblastima. Do tada, kako sam kaže, nije se ni interesovao za
folklor, etnologiju i nacionalnu politiku. Od tada, međutim, počeće
šivo i aktivno da se bavi tim pitanjima. Njegova brojna i studiozna
putovanja, na kojima je zalazio i u najnepristupačnije i opasne
predele, pokazala su da je bio sjajan organizator naučno-istraživačkog
rada, otkrila su njegovu sklonost ka empirijskim istraživanjima koja
je, pak, umeo posle da zasnuje na širokim naučnim osnovama.
Cvijić je izdao "Upustva za proučavanje sela u Srbiji i ostalim srpskim
zemljama" 1896 godine, koja su kasnije podešavana i prilagođavana
specivičnim uslovima u drugim balkanskim oblastima. Jedna od njegovih
prvih većih studija tog tipa jeste Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva
izašli 1902. Potom su u ediciji "Nasilja spskih zemalja" počela da
kontinuirano izlaze monografska istraživanja i drugih Cvijićevih
sardnika koji su radili na bazi njegovih uputstava. Ovaj njihov rad na
proučavanju sela naišao je na odličan prijem u širokim intelektualnim
krugovima, pa su i državno-prosvetni organi u Srbiji pružili Cvijiću
pomoć i podršku. Tako se, na osnovu njegovih uputstava iz 1896. razvio
u Srbiji širok pokret za istraživanje narodnog života, što mu je
omogućilo stvaranje prve metodološki i sistemski sakupljene građe iz
etnologije. Ovom istraživanju su se, osim Cvijićevih studenata i
saradnika, pridružili mnogi intelektalci-amateri, najčešće seoski
učitelji i sveštenici iz ovih krajeva naše zemlje (slično kao sa
etnografskim radovima misionara i administratora po kolonijama). Ovako
široko zasnovan i uspešno izveden kolektivni naučni napor predstavlja
značajnu pojavu i u međunarodnom naučnom životu, i to u isto ono vreme
kada su se u punom mahu razvijala slična antropološka istraživanja u
Zapadnoj Evropi. Uspeh ovih istraživanja, osim Cvijićevog zalaganja,
doprinela je činjenica da su ona odgovarala stanju duha i potrebama
onog vremena. Sintezu svih tih istraživanja predstavlja monumentalno
Cvijićevo delo "Balkansko poluostrvo"
koje je najpre objavljeno na francuskom jeziku 1918. godine, a 1922.
izašlo je izdanje na srpskom jeziku. Prelazak sa čisto geografskih na
antropogeografska i etnografska istraživanja predstavlja jedan od
najvećih zaokreta u Cvijićevoj naučnoj karijeri.

„Dušane, ja i noću dok sanjam sakupljam kamenje!“, reći
će Jovan Cvijić prijatelju sa studija, Dušanu
Stojićeviću, nekoliko meseci posle njihove prve naučne
ekspedicije. Završivši drugu godinu studija geografije
na Prirodno-matematičkom odseku Velike škole u Beogradu,
u leto 1886. godine, dva dvadesetogodišnjaka su se
zaputila u okolinu Loznice, rodnog mesta Jovana Cvijića,
sa idejom da ispitaju karakteristike i strukturu tla
ovog kraja. Njihov mladalački zavet – studirati
geografiju nogama a ne u kabinetu!
Za samo nekoliko sati kilogrami kamenja i ulomaka stena
opteretili su njihove ruksake. Prve večeri su se
nenajavljeni pojavili u seoskom domaćinstvu Cvijićevog
ujaka Pere Avramovića, koji ih je primio i ugostio.
Sažalivši se na dva umorna mladića, rođak će sutradan
obradovati mlade geografe konjem da nosi tovar ove
neobične naučne ekspedicije. Metaforično ili ne, upravo
je ovako počela životna ekspedicija mladića iz udaljene
i od svetskih relacija skrajnute Srbije čije će se ime,
nekoliko decenija kasnije, naći čak i na ulazu u
Kraljevsko geografsko društvo u Londonu.
Samo dve godine pre neobične i u potpunosti na svoju
ruku preduzete ekspedicije, 1844. godine, nakon mature u
beogradskoj gimnaziji, mladi Cvijić se našao pred
naizgled nepremostivom preprekom – opština Loznica je
odbila molbu za stipendiranje njegovih studija medicine
u inostranstvu. Ne znajući na koji način bi mogao da
reši ovaj problem, za savet se obratio svom gimnazijskom
profesoru Vladimiru Kariću.Profesor nije hteo ni da čuje za kolebanja ovog mladića
i izlive samo-sažaljenja, već ga je direktno i s izvesnom
roditeljskom naklonošću posavetovao da ne gubi vreme i
da odmah upiše studije geografije na Velikoj školi u
Beogradu. Iste godine, budući geograf i osnivač Srpskog
geografskog društva upisao je prirodno-matematički smer
na pomenutom fakultetu. „Tako je otpočela prava životna
ekspedicija tokom koje će Cvijić najmanje tri puta
preokrenuti smer svetske geografske nauke“, kaže
profesor doktor Stevan Stanković sa Geografskog
fakulteta u Beogradu, veliki poznavalac kako dela tako i
neobičnog života velikog naučnika.

JOVAN CVIJIĆ (500 dinara)



Jovan Cvijić – jedan je od najznačajnijih naučnika potekao sa naših
prostora. Kao veoma svestran stvaralac, u prvom redu geomorfolog i
utemeljivač antropogeografije, istovremeno je proučavao prirodne,
istorijske, socijalne, ekonomske, pa i etnopsihološke procese i pojave.
Rođen je 12. oktobra 1865. godine u Loznici. Njegovo interesovanje
za naučni rad započinje na Visokoj školi u Beogradu, a nastavlja se u
periodu profesorskog rada u Drugoj beogradskoj gimnaziji. U Beču
studira fizičku geografiju i geologiju, proučavajući kraške pojave u
istočnoj Srbiji, Istri i Jadranskom primorju. Kao rezultat tih
istraživanja nastaju brojni naučni radovi, pa tako i doktorska
disertacija «Karst», koja je izdata i na našem jeziku. U martu 1893.
godine postao je redovni profesor Velike škole, gde je predavao fizičku
geografiju i etnologiju. Osnivač je i «Geografskog zavoda», u okviru
koga od 1910. godine započinje s radom i «Srpsko geografsko društvo».
Rektor beogradskog univerziteta bio je u dva mandata. Tokom Prvog
svetskog rata boravio je u Švajcarskoj, a zatim u Francuskoj, gde je
po pozivu predavao na pariskoj Sorboni. Posle rata se vraća u zemlju i
produžava rad na univerzitetu. Umro je 16. januara 1927. godine u
Beogradu, a svoju imovinu zaveštao je «Srpskom geografskom društvu»,
čiji je bio stalni predsednik.
Za oko tridest godina intenzivnog naučnog rada objavio je mnoga
značajna dela, a jedno od najvažnijih je «Balkansko poluostrvo»,
objavljeno u Parizu 1918. godine ("La Péninsule Balkanique"). Tim delom
je istaknut značaj uloge koji čovek ima u geografiji, a koja se posebno
odražava u kretanju stanovništva, privredi i naseljima. Godine 1895.
postao je dopisni član Srpske akademije nauka, a njen predsednik 1921,
što će ostati do kraja života. Bio je počasni član mnogih geografskih,
prirodnjačkih i drugih društava širom sveta, kao i počasni doktor
Sorbone i češkog Univerziteta u Pragu. Priznat kao naučnik svetskog
glasa, dobio je brojna međunarodna priznanja za svoj rad.
«Učinjeno je sve što se moglo da ovo delo znamenitog naučnika bude
dostojno opremljeno. Ono se predaje u ruke našem narodu da iz njega još
bolje upozna veličinu Cvijićeva duha i njegova promatračkoga dara i da
se na pogledima koje on iznosi uči gledati očima jednoga svoga velikoga
sina», reči su Jovana Erdeljanovića u predgovoru za knjigu «Balkansko
poluostrvo».
U porodičnoj kući Jovana Cvijića u Beogradu, koja je 1963. godine
proglašena spomenikom kulture, danas se nalazi memorijalni muzej. Tu su
izložene fotografije, geografske karte, beležnice i knjige,
prikupljene saradnjom Muzeja Jadra i Muzeja grada Beograda.