Na današnji dan

Dogodilo se na današnji dan - 19. septembar

1814. - Zbog nasilja i nameta Turaka, u Požeškoj nahiji izbila je Hadži-Prodanova buna. Pošto su se Srbi kod manastira Trnava - predvođeni igumanom Pajsijem i Mihailom, bratom vojvode iz Prvog srpskog ustanka Hadži-Prodana Gligorijevića - obračunali s požeškim Turcima, buna se proširila na Jagodinsku i Kragujevačku nahiju. Bunu je predvodio Hadži-Prodan, jer je Miloš Obrenović odbio vođstvo, smatrajući da je pobuna preuranjena. Miloš je, posle obećanja vezira Sulejmana-paše da će ustanicima biti oprošteno, pomogao gušenje bune, ali Turci su, poslovično, prekršili reč i pogubili oko 300 istaknutih ljudi. Na kolcu je završio i iguman Pajsije, a Hadži-Prodan je pobegao u Austriju.

1833. - Crnogorski vladika Petar II Petrović Njegoš dobio je ruski pasoš u kojem je pisalo: "Ovim se objavljuje svima i svakome ko je tome nadležan, da pokazatelj Preosvećeni Petar Petrović, Arhijerej Crnogorski, koga prati njegov sekretar Dimitrije Milaković i telohranitelji Stefan Petrović i Mihail Petrov, putuje preko Libeka, Beča, Trsta, za Crnu Goru... Kao potvrdu ovoga daje se ovaj pasoš s prilogom našeg državnog pečata. Peterburg, septembra sedmog 1833. godine." Datum je prema Julijanskom kalendaru.

1837. - Kraj Požarevca su održani prvi vojni manevri regularne srpske vojske, koji su trajali 20 dana uz učešće 1.700 vojnika.

1893. - Usvajanjem Izbornog zakona, Novi Zeland je postao prva zemlja u kojoj su žene dobile pravo glasa. Koliko je ovo bilo značajno - govori podatak da su isto pravo žene u SAD-u dobile 1912. godine, a u Engleskoj tek 1928. godine.

1914. - Nepunih mesec dana posle srpske pobede u Cerskoj bici, delovi Prve srpske armije i Šesta austrougarska armija su u Prvom svetskom ratu započeli krvav boj na Mačkovom kamenu, na planini Jagodnji u severozapadnoj Srbiji. Posle četvorodnevnih danonoćnih borbi, u kojima je poginulo oko 800 Srba i oko 1.200 neprijateljskih vojnika, brojnošću i artiljerijom nadmoćne austrougarske trupe prinudile su na povlačenje srpske snage, koje su trpele veliku oskudicu u municiji zbog kašnjenja savezničkih isporuka. Na Mačkovom kamenu u borbi prsa u prsa poginuo je i komandant Četvrtog pešadijskog puka Prvog poziva, potpukovnik Dušan Purić.

1922. - Rođen je Emil Zatopek, čehoslovački atletičar i napoznatiji maratonac. Osvojio je zlatnu Olimpijsku medalju u maratonu 1952. godine

1928. - Miki Maus prvi put se pojavio na velikom ekranu.

1941. - U selu Struganik kraj Valjeva u Drugom svetskom ratu je održan sastanak Josipa Broza i Draže Mihailovića, na kojem nije postignut dogovor o zajedničkoj borbi partizana i četnika protiv okupatora.

1955. - Argentinski predsednik Huan Domingo Peron svrgnut je u vojnom puču, nakon deset godina vlasti.

1957. - Prva podzemna nuklearna eksplozija u Las Vegasu.

1992. - Savet bezbednosti UN usvojio je Rezoluciju o isključenju Jugoslavije iz rada Generalne skupštine i osporio njeno pravo da u UN nasledi SFRJ. Klupa Jugoslavije ostala je prazna, a jugoslovenskoj misiji dozvoljeno je da ostane u Njujorku i kontaktira sa Savetom bezbednosti i drugim organima UN.

1993. - Sastanku zamenika ministara Grupe 24 zemlje u razvoju predstavnik Jugoslavije mogao je da prisustvuje samo u svojstvu posmatrača, što je bio uvod u isključenje naše zemlje iz tog tela.

Dogodilo se na današnji dan - 20. septembar

1844. - U broju 76. "Serbskih novina" objavljen je članak Matije Bana - "Vazduhoplovlje" - prvi pisani dokument o vazduhoplovstvu u Srbiji.

1859. - Patentiran je šporet na struju.

1860. - Engleski kralj Edvard VII prvi je član kraljevske porodice koji je posetio SAD.

1904. - Otvorena je prva stalna postavka Etnografskog muzeja u Beogradu, povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Muzej i prvu izložbu otvorio je kralj Petar I Karađorđević. Danas se taj dan slavi kao Dan Etnografskog muzeja, za koji se svake godine priprema studijska muzejska izložba i dodeljuje Nagrada Borivoje Drobnjaković. Odmah po nastanku Muzeja, pristupilo se terenskim istraživanjima srpske tradicionalne kulture u Srbiji, na Kosovu i Metohiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Makedoniji i Istri.

1946. - Otvoren je prvi Filmski festival u Kanu. Prva dodela nagrada na ovom festivalu bila je predviđena još u septembru 1939. godine, ali ju je početak Drugog svetskog rata odložio. Na prvom Kanskom festivalu učestvovalo je 18 zemalja. Devet filmova dobilo je počasnu nagradu - Grand Prix du Festival.

1949. - Teniser Pančo Gonzales prelazi u profesionalce.

1954. - Prvi put je korišćen programski jezik FORTRAN.

1957. - Umro je finski kompozitor Jan Sibelijus, u osnovi romantičar. Njegov originalni stil jako je blizak finskom muzičkom folkloru, a veliki broj njegovih dela inspirisan je "Kalevalom". Dela: simfonijska poema za orkestar "Finlandija", orkestarske legende "Labud iz Tuonela" i "Povratak Lemiškaena", uvertira "Karelija"...

1990. - Umro je srpski konstruktor aviona Slobodan Zrnić, dekan Mašinskog fakulteta Novosadskog univerziteta, jedan od konstruktora letelica IK-3 i S-49. Avion IK-3 je 6. aprila 1941. u Drugom svetskom ratu učestvovao u odbrani Beograda od napada ratne avijacije Nemačke. Zrnić je završio Mašinski fakultet u Beogradu i usavršavao vazduhoplovnu tehniku u Francuskoj, a kao ekspert UN proveo je nekoliko godina u Africi.

1991. - Crnogorski parlament je na Žabljaku proglasio Crnu Goru za ekološku državu i prihvatio Deklaraciju o zaštiti prirode u ime sopstvenog opstanka, budućnosti potomstva i neophodnosti da se mudrošću spreči ekološka katastrofa. Projekat prve ekološke države u svetu prihvaćen je 1992. na Svetskom ekosamitu u Brazilu pod pokroviteljstvom UN.

Dogodilo se na današnji dan - 21. septembar

- Danas se slavi praznik Mala Gospojina ili Rođenje Presvete Bogorodice. Presveta Bogorodica rođena je u Nazaretu, od roditelja Joakima i Ane, koji su već bili stari ljudi kada su je dobili. Kako nisu imali potomstva, što se u ono vreme smatralo Božijom kaznom, danonoćno su se molili Bogu da ih obdari detetom. Ani se javio anđeo Božji i rekao da je njen vapaj došao do nebesa i da će ubrzo postati majka. Kada je Ana rodila kćer, dali su joj ime Marija, što znači visoka ili gospodareća. Ne zna se od kada se tačno praznuje dan Marijinog rođenja, ali dan njene smrti (28. avgust) - Velika Gospojina ili Uspenije Presvete Bogorodice - ustanovljen je po želji cara Mavrikija 528. godine. Vreme između Velike i Male Gospojine zove se Međudnevice. Tada žene beru međudnevičke trave: kičicu, hajdučku travu, konjski bosiljak, cvet od lipe, dren... Ovim travama leče se razne bolesti. Takođe, u tom periodu ostavljaju se i međudnevička jaja, kao najbolja za upotrebu i rasad.

19. p.n.e - Umro je Publije Vergilije Maron (Publius Vergilius Maro), proslavljeni pesnik carskog Rima, autor nacionalnog junačkog epa "Eneida". Smatra se najvećim pesnikom antike i uzorom latinskog i zapadnoevropskog stvaralaštva. Dante ga je uzeo za vodiča kroz podzemlje ("Pakao") u Božanstvenoj komediji ("Georgike", "Bukolike", "Ekloge).
1327 - Engleski kralj Edvard II (Edward) ubijen je u zamku Berkli. Smatra se da su zločin izvršili kraljica Izabela (Isabella) i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer (Roger), koji je potom vladao u ime prestolonaslednika Edvarda III.

1452 - Rođen je italijanski verski i politički reformator Đirolamo Savonarola (Girolamo), dominikanski kaluđer koji je zbog sukoba sa papom Aleksandrom VI spaljen kao jeretik 1498. Njegov lik inspirisao je mnoga književna dela i kontroverzne rasprave - smatran je mračnim fanatikom, pretečom reformacije, mučenikom i svecem.

1784. - Izašle su prve dnevne novine u SAD-u (Penns Packet & General Advertiser).

1792 - Na prvoj javnoj sednici Konventa (revolucionarnog parlamenta) ukinuta je monarhija u Francuskoj.

1792. - Proglašena je prva Francuska republika.

1832 - Umro je škotski pisac Valter Skot (Walter Scott), autor istorijskih romana "Rob Roj", "Ajvanho", "Veverli"... Skupljao je i narodne pesme i pisao epove iz istorije Škotske. Izdao je u engleskom prevodu i našu narodnu pesmu "Hasanaginica". Izvršio je značajan uticaj na evropski roman.


1846. - Rođen je srpski političar i pisac Svetozar Marković, osnivač socijalističkog pokreta u Srbiji i prvi teoretičar realizma u srpskoj literaturi. Po povratku sa studija u Švajcarskoj, gde je upoznao Karla Marksa, Nikolaja Černiševskog, Dmitrija Pisareva, pokrenuo je 1871. prvi socijalistički list na Balkanu "Radenik". Ubrzo je proteran iz Srbije i godinu dana je živeo u Novom Sadu. Po povratku je 1873. i 1874. pokrenuo listove "Javnost" i "Glas javnosti", a 1875. i list "Oslobođenje". Zbog navodne štamparske krivice, odležao je devet meseci u požarevačkom zatvoru, odakle je izašao teško bolestan. Izučavao je samoupravu i nacionalno pitanje jugoslovenskih naroda, zalažući se za federativno rešenje. Člancima "Realni pravac u nauci i životu", "Pevanje i mišljenje" i "Realnost" snažno je uticao na srpsku književnost krajem 19. veka. Političke ideje razradio je u delu "Srbija na istoku", svom najznačajnijem i najoriginalnijem spisu.
1915. - Umro je srpski arheolog i istoričar umetnosti Mihailo Valtrović, prvi profesor arheologije na Velikoj školi u Beogradu, upravnik Narodnog muzeja, osnivač Srpskog arheološkog društva, član Srpske kraljevske akademije. Pokrenuo je časopis "Starinar" i među prvima istraživao srpsku srednjovekovnu arhitekturu i umetničko-zanatlijske predmete iz srednjeg veka. Dela: "Građa za istoriju umetnosti u Srbiji", "Pogled na staru srpsku crkvenu arhitekturu".

1930. - Johann Ostermeyer patentirao je blic.

1951. - Čehoslovački atletičar Emil Zatopek postavio je rekord pretrčavši 15.000 metara za 44 minuta i 54.6 sekundi.
1964. - Malta je dobila nezavisnost od Britanije.

1973. - Jugoslavija je prekinula diplomatske odnose s Čileom, deset dana posle puča generala Augusta Pinočea izvedenog uz pomoć SAD; u puču je ubijen socijalistički predsednik Salvador Aljende.

1976. - Grupa "Wings" održala je koncert u Zagrebu.

1999. - Opozicioni Savez za promene je u Beogradu i u još dvadesetak gradova u Srbiji otpočeo svakodnevne protestne skupove, zahtevajući odlazak s vlasti jugoslovenskog predsednika Slobodana Miloševića.

Dogodilo se na današnji dan - 22. septembar

- Danas se slavi praznik Sveti Joakim i Ana. Sveti Joakim bio je sin Varpafira od kolena Judinog i potomak cara Davida, a Ana kći sveštenika Matana iz kolena Levijeva iz kojeg je i pravosveštenik Aron. Sveštenik Matan imao je tri kćeri: Mariju, Soviju i Anu. Marija se udala u Vitlejemu i rodila Salomiju, Sovija se udala takođe u Vitlejemu i rodila Jelisavetu, majku svetog Jovana Krstitelja, a Ana se udala u Nazaretu za Joakima. Pedeset godina živeli su u braku Joakim i Ana, ali bez dece. Bili su vrlo imućni, ali tihi ljudi koji su davali siromasima i hramu. Pod starost su otišli u Jerusalim u hram da prinesu žrtvu Bogu i tada ih je ukorio prvosveštenik Isahar rečima upućenim Joakimu: "Nisi dostojan da se iz tvojih ruku primi dar jer si bezdestan." Stari ljudi se mnogo ražalostiše zbog ovih reči i opet se dadoše na molitvu Bogu da i njima učini čudo kao nekada Avramu i Sari, i podari im jedno dete za utehu u starosti. Bog im posla anđela nebeskog da im objavi rođenje "kćeri preblagoslovene kojom će se bagosloviti svi narodi na zemlji i kroz koju će doći spasenje svetu". I zaista, kroz devet meseci, Ana donese na svet Svetu Devu Mariju, majku Isusa Hrista. Joakim požive 80, a Ana 79 godina.

1773. - Ubijen je srpski avanturista Šćepan Mali, poznat kao lažni car Šćepan Mali, koji je 1766. zbacio s vlasti crnogorskog mitropolita Savu uz pomoć pećkog patrijarha Vasilija (Brkić) i uspeo da se nametne Crnoj Gori za gospodara. Predstavljao se kao ruski car Petar III, koga je 1762. s prestola uklonila njegova supruga Katarina II. Represivnom merama suzbio je krvnu osvetu, nastojao je da iskoreni pljačku i otimačinu, uveo je sud, gradio puteve i počeo popis stanovništva. Zaklao ga je na spavanju sluga Grk, kog je potplatio skadarski paša.

1791. - Rođen je engleski fizičar i hemičar Majkl Faradej, koji je 1831. otkrio zakon elektromagnetske indukcije, što je naučni osnov elektrotehnike, a 1833. dva osnovna zakona elektrolize - osnov elektrohemije i učenja o elektricitetu sa gledišta korpuskularne strukture. Otkrio je i vezu magnetnog polja i svetlosti, utemeljio učenje o fizičkom polju, unapredio hemiju i optiku. Njegovim imenom nazvana je merna jedinica za električnu kapacitivnost - farad (oznaka F) - i više efekata i uređaja: "Faradejev tamni prostor", "Faradejev efekat", "Faradejev cilindar", "Faradejev broj". Nije bio matematičar pa je njegove ideje i pronalaske matematički formulisao i razradio engleski teorijski fizičar Džejms Klerk Maksvel. Dela: "Eksperimentalna istraživanja u elektricitetu", "Eksperimentalna istraživanja u hemiji i fizici", "O raznim silama u prirodi", "Predavanja o hemijskoj istoriji jedne sveće".
1828. - Šaka Zulu, osnivač kraljevine Zulua u južnoj Africi, ubijen je od strane svoje polubraće, nakon što je njegova duševna bolest zapretila da dovede do propasti ovo pleme. Kada je 1816. Šaka došao na čelo plemena, ono je brojalo oko 1500 pripadnika i bilo jedno od manjih u Južnoj Africi. Međutim, zahvljujući njegovoj fantastičnoj organizaciji borbenih redova, pleme Zulu pokorilo je susedna plemena, asimilirajući njihovo stanovništvo. Kada je Šakina majka Nandu 1827. godine umrla, on je izgubio razum. U svom bolu pobio je sve trudne žene i njihove muževe u svom plemenu i zabranio da se seju usevi i pije mleko godinu dana. To je bio jedan od razloga zbog čega su se njegova polubraća pobunila i ubila ga. Nakon toga, jedan od njih - Dingan - postao je kralj.

1882. - Umrla je srpska slikarka Katarina Ivanović, prva žena član Srpskog učenog društva. Slikarstvo je učila u Pešti i Beču, jedno vreme živela u Parizu i Beogradu, potom do smrti u rodnom Stonom Beogradu (Sekešfehervar). Slikala je portrete, istorijske žanr-kompozicije i s posebnim uspehom mrtve prirode. Neke njene slike su među najboljima u srpskom klasicizmu, poput "Portreta knjeginje Perside Karađorđević", "Autoportreta", "Korpe s grožđem".

1904. - Beogradski list "Opozicija" objavio je da je ukradeno "Miroslavljevo jevanđelje", o čemu je potom vođena i rasprava u parlamentu. Dragocena knjiga čuvana je u ličnoj arhivi kralja Aleksandra Obrenovića, ubijenog u prevratu 1903. i govorilo se da je tada nestala i potom prodata van Srbije. Tek u jesen 1915, kad je srpska vlada u Prvom svetskom ratu napuštala Srbiju, prilikom pakovanja državne arhive, "Miroslavljevo jevanđelje" pronađeno je u jednom sanduku.

1980. - U Beogradu je u prisustvu 2000 delegata iz 150 zemalja otvoreno 21. zasedanje Generalne konferencije UNESKO.

1980. - Otpočeo je iransko-irački rat.

1990. - U Sremskim Karlovcima je uz učešće oko 100.000 ljudi održana centralna proslava 300-godišnjice Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem.

1992. - Na plenarnoj sednici Generalne skupštine UN, iz rada tog tela je isključena Jugoslavija, čime je ugašeno članstvo SFRJ i odlučeno da Savezna Republika Jugoslavija podnese molbu za prijem kad se steku uslovi. Jugoslovenskoj misiji pri UN dozvoljeno je da kontaktira sa Savetom bezbednosti i drugim nadležnim telima UN radi održavanja potrebnih veza.

1999. - U Beogradu se više od 20.000 ljudi okupilo na prvom u seriji protestnih skupova u organizaciji opozicionog Saveza za promene, na kojem je zatražena ostavka predsednika Jugoslavije Slobodana Miloševića, formiranje prelazne vlade s Dragoslavom Avramovićem na čelu i održavanje slobodnih i demokratskih izbora.

Dogodilo se na današnji dan - 23. septembar

1689. - Srpski vojvoda Stojan Janković, vođa uskoka u Ravnim Kotarima u severnoj Dalmaciji, poginuo je u napadu na Turke u Duvnu. Zarobljen je u borbi s Turcima 1666. i odveden u Carigrad, odakle se posle 14 meseci izbavio bekstvom, što je opevano u srpskoj narodnoj pesmi "Ropstvo Janković Stojana", a 1686. oteo je Sinj od Turaka. Za podvige u borbama protiv Turaka, mletačke vlasti odlikovale su ga titulom kavalijera i dale mu veliko imanje u Kotarima.

1806. - Posle dve i po godine, američki istraživači Luis i Klark, vratili su se u Sent Luis sa prvog zabeleženog kopnenog puta od reke Misisipi do obale Pacifika i nazad, noseći sa sobom dragocene podatke o do tada neistraženim delovima severne Amerike. U ekspediciji je bilo 28 muškaraca i jedna žena; oni su ujedno i prvi evropski istraživači koji su kopnenim putem došli do obala Tihog okeana sa istoka.

1840. - Crnogorci su u Mljetičku na Durmitoru ubili 80 turskih vojnika i muselima gatačkog, pivskog i drobnjačkog Smail-agu Čengića, koji je pošao da kupi harač. O tom događaju spevan je herojski ep "Smrt Smail-age Čengića", pripisan Ivanu Mažuraniću, pri čemu je ignorisano svedočanstvo iz prve ruke Ljubomira Nenadovića u "Pismima iz Italije", prema kojem je autor epa Petar II Petrović Njegoš. Crnogorski vladar i vladika se u martu 1851. u Napulju požalio Nenadoviću, koji je upravo čitao "Lažnog cara Šćepana Malog": "Žao mi je, kad tako rado čitate moje stihove, što nemam ovđe pjesmu Čengića. Znam da bi vam se vrlo dopala. Dođe mi jedan, i kad sam mu je pročitao, zaciganči - daj mi, daj mi; i ja mu dadoh, a prijepis nije mi ostao."

1846. - Nemački astronom Johann Gottfried Galle otkrio je planetu Neptun iz berlinske opservatorije. Neptun je osma velika planeta po redu daljina od Sunca, koja oko Sunca obilazi na prosečnoj udaljenosti od 30 astronomskih jedinica (448,5 mil. km) po gotovo kružnoj putanji, za 164 godine i 290 dana. Po redu veličina, Neptun je treća planeta a, poređenja radi, njegov prečnik iznosi 4,15 Zemljinih prečnika (53.000 km). Neptun se može videti samo teleskopom i ima izgled male zelenkaste kružne ploče na kojoj se ne primećuju nikakve pojedinosti. Oko njega kruže dva satelita: Triton, koji je otkriven mesec dana po otkriću planete, i Nereid, otkriven 1949. godine. Godine 1989, američki "Voyager 2" bio je prva svemirska letelica koja je posetila ovu planetu.

1866. - Srpski knez Mihailo Obrenović i crnogorski knez Nikola I Petrović zaključili su ugovor o ujedinjenju Srbije i Crne Gore i savezu u ratu protiv Otomanskog carstva.
1893. - U Beogradu je stavljena u pogon prva javna električna centrala u Srbiji.

1930. - Rođen je američki muzičar Rej Čarls (Robinson). Ovaj slepi pevač višestruko je nagrađivan Gremi nagradama za pesme: "Georgia on My Mind" (1960), "Genius of Ray Charles" (1960), "Hit the Road Jack" (1961), "I Can't Stop Loving You" (1962), "Busted" (1963), "Crying Time" (1966), "Living for the City" (1975), a 1986. godine dobio je i nagradu za životno delo. Oprobao se i kao glumac u filmovima "The Blues Brothers", "Ballad in Blue" i "Limit Up".
1964. - U zgradi opere u Parizu predstavljena je nova tavanica koju je oslikao Mark Šagal, jedan od najoriginalnijih evropskih slikara, koji je rođen u Rusiji, ali je veći deo života proveo u Francuskoj. Radeći na površini od 560 kvadratnih metara, on je podelio tavanicu na koloritne zone koje je ispunio pejzažima i prikazima iz opera i baleta. Iako je bilo onih koji su Šagalov rad u operi kritikovali, većina je bila oduševljena. Godine 1966, Šagal je oslikao i dva ogromna murala u njujorškoj Metropoliten operi.

Dogodilo se na današnji dan - 24. septembar

622. - Muhamed prelazi iz Meke u Medinu (Hidžra), gde osniva prvu opštinu novih vernika. Sedamnaest godina kasnije, kalifa Omer odredio je ovu godinu za početak muslimanske ere.

1227. - Kao monah Simon umro je prvi srpski kralj Stefan Nemanjić Prvovenčani, drugi sin velikog župana Stefana Nemanje, za vreme čije vladavine je Srbija zadobila i državnu i crkvenu samostalnost. Pre nego što se Nemanja 1196. zamonašio, ustupio je presto njemu, a ne najstarijem sinu Vukanu, čije je državničke sposobnosti manje cenio, a i zato što je Stefan bio zet cara Romeje (Vizantija) Aleksija III Anđela (Angelos). Braća su se potom oštro sukobila, ali ih je izmirio najmlađi Nemanjin sin - monah Sava. U vreme Četvrtog krstaškog rata 1204. - kad je srušeno Romejsko i stvoreno Latinsko carstvo, koje je zajedno s Ugarskom i Bugarskom napalo Srbiju - Stefan je bio primoran da uspostavi veze s papom i Mletačkom republikom, koja je imala jak uticaj na Latinsko carstvo, protera prvu ženu i oženi se unukom mletačkog dužda. Papi je obećao da će širiti rimokatoličanstvo ako mu pošalje krunu, ali je rimski biskup oklevao zbog ugarskog kralja. Tek kad je uvideo da Srbija neće biti pokorena, poslao mu je 1217. krunu i Stefan je kao prvi krunisani srpski vladar nazvan Prvovenčani. Pošto se Sava protivio vezama s Vatikanom, Stefan ga je pozvao da mu pomogne u državnim poslovima i jačanju Srpske pravoslavne crkve, za koju je Sava obezbedio autokefalnost 1219. U toku vladavine, Stefan je razvio jake trgovačke veze s Dubrovčanima i Mlečanima, a pred kraj života napisao je "Žitije svetog Simeona" (Stefana Nemanje).

1789. - Aktom koji je usvojio Kongres i potpisao predsednik Džordž Vašington (The Judiciary Act), osnovan je Vrhovni Sud u Americi.

1863. - Donesen je zakon o osnivanju Velike škole u Beogradu, koja je nastavila i reformisala rad započet na Liceju. Škola je imala Filozofski, Pravni i Tehnički fakultet, a nastava je održavana u Kapetan Mišinom zdanju. Škola je prerasla u Beogradski univerzitet 1905, kad je zakonom propisano i otvaranje Medicinskog, Bogoslovskog i Poljoprivrednog fakulteta.
1868. - U Subotici je osnovana Gradska muzička škola, prva takva na teritoriji sadašnje Srbije.

1896. - Rođen je Frensis Skot Ficdžerald, američki pisac i romansijer. Predstavnik je tzv. "izgubljene generacije" i "doba džeza" posle Prvog svetskog rata u SAD-u. Slika mladu i dokonu novčanu aristokratiju. On nema utvrđenih verovanja u druge vrednosti sem u mladost i moć novca, ni interesovanja za druge društvene grupe sem povlašćenih. Dela: "Priče iz doba džeza", roman "Veliki Getsbi", zbirka pesama, eseja i beležaka "Prskanje".
1899. - Rođen je srpski kompozitor i dirigent Jovan Bandur, profesor Muzičke akademije i dirigent Beogradske opere. Posle studija u Beču i Pragu, komponovao je inspirišući se motivima narodne muzike. Dela: kantate "Poema 1941.", "Raspeva se zemlja", ciklus madrigala za mešoviti hor, "Jugoslovenska partizanska rapsodija", koncert za violinu i orkestar, solo pesme.

1941. - Užički partizanski odred je u Drugom svetskom ratu oslobodio Užice, koje je potom više od dva meseca bilo sedište Užičke republike (jedine slobodne teritorije u porobljenoj Evropi) i Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije - do 30. novembra 1941, kad je palo u nemačkoj ofanzivi.

1941. - Na konferenciji u Londonu vlade ŠSR, Australije, Kanade, Velike Britanije, Novog Zelanda, Južnoafričke unije i izbegličke vlade Čehoslovačke, Grčke, Belgije, Luksemburga, Holandije, Norveške, Poljske, Jugoslavije i Francuske potpisale su Atlantsku povelju. O sadržaju Povelje u osam tačaka - koja je bila politički program o borbi protiv Sila osovine u Drugom svetskom ratu - prethodno su se dogovorili predsednik SAD Frenklin Ruzvelt i britanski premijer Vinston Čerčil i taj dokument kasnije je poslužio kao osnova Povelje UN.

2000. - Predsednički kandidat Demokratske opozicije Srbije, Vojislav Koštunica, nadmoćno je na izborima pobedio ostalu trojicu kandidata za predsednika Jugoslavije, uključujući tadašnjeg šefa države, Slobodana Miloševića.

Dogodilo se na današnji dan - 25. septembar


1789. - Američki kongres usvojio je Poveljuslobode kao 12 amandman na Ustav SAD-a. Ovom poveljom građanima segarantuje sloboda govora, štampe, okupljanja i ispovedanja vere.

1823. - Srpskom piscu i jezičkom reformatoru Vuku Karadžiću dodeljen je počasni doktorat Univerziteta u Jeni.

1897. - Rođen je srpski pisac AleksandarVučo, rodonačelnik moderne poezije za decu u srpskoj literaturi. Izmeđudva svetska rata pripadao je pokretu nadrealista. Dela: romani "Gluhodoba" (s Dušanom Matićem), "Koren vida", "Raspust", "Mrtve javke","Zasluge", "Poziv na maštanje", "Omame", "I tako dalje omame", "Omame -kraj", poeme "Humor zaspalo", "Nemenikuće - Ćirilo i Metodije","Mastodonti", zbirke pesama "Krov nad prozorom", "Ako se još jednomsetim", "Pesme", "Alge", "Momak i po hoću da budem".

1897. - Rođen je Vilijam Fokner,američki romansijer i pripovedač, uz Virdžiniju Vulf i Džejmsa Džojsanajznamenitiji predstavnik modernog psihološkog romana ili romana tokasvesti. Prvi književni uspeh postigao je pripovetkom "Pribežište","najjezivijom pričom koju sam mogao da smislim", napisanom da bizaradio novac koji mu bolji radovi nisu donosili. U ciklusu romanaprikazao je društvenu istoriju američkog Juga, degeneraciju ipropadanje "starosedelačke gospoštine" s jedne strane i bezobzirnost"došljaka" sa druge strane ("Sartoris", "Buka i bes", "Avesalome,Avesalome!"). Opsednut problemom zla, Fokner je hroničar propadanja,poročnosti i izopačenosti. Roman "Uljez u prašini" izdvaja se odnjegovih ranijih dela izvesnim optimizmom u pogledu shvatanja ljudskeprirode. Ostala dela: "Svetilište", "Svetlost u avgustu", "Medved"....Godine 1949. dobio je Nobelovu nagradu za književnost.

1906. - Rođen je Dmitrij Šostakovič,jedan od najistaknutijih sovjetskih kompozitora. Dela: opere "Nos","Ledi Magbet mcenskog okruga", oratorijum "Šume pevaju", 24 preludijumai fuga za klavir, muzika za filmove ("Mlada garda")...

1939. - Kako je Versajskim miromslučajno izostavljena Andora, na današnji dan 20 godina kasnije, Andorai Nemačka potpisale su mirovni ugovor, kojim je za njih iformalnopravno prestao Pevi svetski rat.

1981. - Sandra Day O'Connor postala je prva žena sudija u istoriji Vrhovnog suda SAD-a.

1988. - Florens Grifit Džojner, američka atletičarka, postavila je rekord na 100 metara - 10.54 sekundi.

2000. - Pometeni izbornim porazomjugoslovenskog predsednika Slobodana Miloševića, visoki funkcioneriodlazećeg režima zatražili su od Demokratske opozicije Srbije, čiji jekandidat Vojislav Koštunica nadmoćno dobio izbore dan ranije, dapristane na drugi krug predsedničkih izbora.

Dogodilo se na današnji dan - 26. septembar



1371. - U bici na desnoj obali reke Maricekod Černomena, Turci su porazili srpsku vojsku braće Mrnjavčević,kralja Vukašina i despota Uglješe, koji su u boju poginuli, čime jepropao pokušaj zaustavljanja prodora Osmanlija na Balkan. Turci su podkomandom rumelijskog beglerbega Lale Šahina u zoru iznenadili ulogorenusrpsku vojsku (između 10.000 i 15.000 ljudi) i potpuno je razbili.Posledice su bile pogubne - već 1372. Turci su prodrli duboko u Grčku isrpsku Makedoniju i potom postepeno pokoravali samostalne hrišćanskedržavice.

1580. - Engleski morepolovac FrensisDrejk vratio se u Plimut u Engleskoj, nakon što je oplovio celu zemlju.On je ujedno i prvi Englez koji je to učinio.

1826. - Rođen je srpski pisac LjubomirNenadović, član Srpske kraljevske akademije, jedan od prvih srpskihknjiževnika u 19. veku sa širokim evropskim obrazovanjem, čiji suputopisi znatno prevazišli literaturu tog vremena. Od DositejaObradovića prihvatio je kult nauke i razuma, a od romantičara veru uljudski progres. Dela: putopisi "Pisma iz Italije", "Pisma iz Nemačke","Pisma iz Švajcarske", "O Crnogorcima".

1860. - Umro je srpski knez MilošObrenović, vođa Drugog srpskog ustanka, knez Srbije od 1815. do 1839. iod 1958. do smrti, koji je postavio temelj nezavisnosti Srbije. Boriose i u Prvom srpskom ustanku, ali se 1813. predao Turcima poslepropasti ustanka i pomogao im da umire Hadži- Prodanovu bunu 1814, dabi 1815. u Takovu digao ustanak u kojem je potukao Turke. Sporazumom sMarašli Ali-pašom dobio je za Srbiju ograničenu autonomiju. Potom je,vešto koristeći nesporazume Rusije i Otomanskog carstva, izdejstvovaosultanovo i međunarodno priznanje, što je krunisano hatišerifom iz1830, kojim je Srbiji priznata unutrašnja samouprava, a Milošunaslednost kneževskog dostojanstva. U unutrašnjoj politici bio jedespot, bezobzirno se bogatio i nije prezao od fizičkih likvidacija,počev od ubistva vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa 1817. Podpritiskom Miletine bune, na Sretenje 1835. izdao je sobodouman ustav,kojem su se usprotivile Rusija, Otomansko carstvo i Austrija, pa ga jeubrzo ukinuo. Bio je primoran da se 1839. povuče s vlasti u korist sinaMihaila, a na presto ga je vratila Svetoandrejska skupština 1858.

1893. - Rođen je srpski pisac MilošCrnjanski, izuzetan stilista, verovatno najveći "mađioničar reči" usrpskoj literaturi. Studirao je istoriju umetnosti u Beču, a diplomiraona Filozofskom fakultetu u Beogradu. Radio je kao profesor i novinar, aod 1928. bio je u diplomatskoj službi, u kojoj ga je u Rimu zatekaoDrugi svetski rat, odakle je otišao u London. Iz emigracije se vratio uotadžbinu 1965. U romanu "Seobe", čiji je prvi deo napisao 1929. adrugi 1962, uspeo je da poetizuje istorijsku viziju inspirisanutragičnim rasejanjem Srba a da je ne liši činjenične osnove - roman jevelika istorijska freska i poema o lutanju i bespuću. Ostala dela:romani "Dnevnik o Čarnojeviću", "Roman o Londonu", "Kap španske krvi","Kod Hiperborejca", pesme "Lirika Itake", "Lament nad Beogradom",novela "Priča o muškom", drame "Maska", "Konak", "Nikola Tesla",putopisi "Ljubav u Toskani", "Knjiga o Nemačkoj", "Naša nebesa", "Našeplaže na Jadranu", "Boka Kotorska". Po dolasku u Beograd, objavio jeposlednje delo - "Embahade".

1898. - Rođen je Džordž Geršvin,američki kompozitor. Stvarao je u stilu simfonijskog džeza. Komponovaoje opere, simfonijske poeme, koncerte za klavir i orkestar, muzičkekomedije... Mnoge njegove kompozicije poslužile su za koreografisanje ifilmsku muziku. Dela: opera "Porgi i Bes", simfonijska poema"Amerikanac u Parizu", "Rapsodija u plavom"...

1902. - Rođen je srpski slikar i likovnikritičar Mihailo Petrov, jedan od vodećih učesnika u velikompreobražaju umetnosti u Jugoslaviji između dva svetska rata. Bio jeprofesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu. Ilustrovao jemnogobrojne knjige.

1907. - Novi Zeland je postao dominion.
1941. - U Užicu su u Drugom svetskom ratu- dva dana posle oslobođenja grada - proradile partizanske fabrikemunicije i tekstila, u kojima su tkani zavoji i rublje za borce.

1960. - Kubanski predsednik Fidel Kastro održao je najduži govor u istoriji UN. Govor je trajao čak 4 časa i 29 minuta.

1988. - Kanadskom atletičaru Benu Džonsonu oduzeta je zlatna medalja na 100 metara zbog pozitivnog rezultata testa na doping.

Dogodilo se na današnji dan - 27. septembar

- Danas je praznik Vozdviženije časnog i životvornog krsta Hristovog ili Krstovdan. Praznik je ustanovljen još 326. godine, kada je carica Jelena, majka cara Konstantina, otišla u Palestinu da se pomoli na svetim mestima. Tada joj se javila misao o tome da pronađe krst na kojem je Hrist bio razapet. Bio je to težak zadatak, jer su Jevreji krst, čim je Isus sa njega bio skinut, sakrili i strogo čuvali tajnu o tome gde je krst sakriven. Ipak, jedan Jeverejin reče carici gde je krst zakopan - na mestu gde je podignut hram boginje Venere. Posle dugog kopanja, naiđoše na tri krsta, Hristov i krstove ona dva razbojnika koji su zajedno sa Hristom bili razapeti. Pošto nije bilo načina da se otkrije koji je krst Hristov, jer sva tri krsta behu prilično istrulila, valjalo je pribeći veri. Upravo tuda su pronosili nekog mrtvaca na ukop, pa patrijarh Makarije zapovedi nosiocima da stanu, te redom krstovima dodirivaše mrtvaca, dok kod trećeg krsta mrtvac ne ožive i ustade, te oni poznaše da je to krst Isusov. Carica smerno klekne i poljubi sveto drvo, a pošto je mnoštvo naroda koji se beše okupio želelo da vidi časni krst, patrijarh Makarije izađe na jedno uzvišeno mesto i pokaza ga narodu. Tada je pronađen i vozdvižen (uzdignut) časni i životvoreći krst, te je od tog vremena, tj. od 326. godine, ustanovljen praznik Krstovdan. Na Krstovdan se časni krst kiti bosiljkom, pa se iznosi nasred crkve i ostavlja narodu da ga celiva. Krstovdan se provodi u strogom postu. U Bosni se veruje da duša umrlog na Krstovdan i Bogojavljenje odlazi u raj.

1540. - Papa Pavle III izdao je bulu, dokument kojim je priznao jezuitski monaški red, koji je 15. avgusta 1534. godine u Parizu osnovao Injasio Lojola sa još šest istomišljenika. Red je imao zadatak da vodi borbu protiv reformacije i svih protivnika katoličke crkve. Imao je čvrstu, gotovo vojničku organizaciju.

1895. - Rođen je srpski lekar Vojislav Arnovljević, osnivač kardiološke škole u Jugoslaviji, profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu i član Srpske akademije nauka i umetnosti. Školovao se u Beogradu i u Francuskoj, gde je upućen posle prelaska Albanije u Prvom svetskom ratu sa srpskom vojskom. Organizovao je prve kurseve iz kardiologije za lekare iz cele zemlje i objavio oko 90 studija iz kardiologije i drugih oblasti interne medicine. Od 1932. do 1934. izdavao je "Medicinski godišnjak", a od 1948. do 1963. uređivao "Lekarski priručnik".

1901. - Rođen je crnogorski revolucionar Ivan Milutinović, jedan od najistaknutijih vođa Narodnooslobodilačkog rata, narodni heroj, član Vrhovnog štaba i Politbiroa Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije. Bio je jedan od glavnih organizatora ustanka protiv okupatora u Drugom svetskom ratu, većnik AVNOJ-a i član vlade, odnosno Nacionalnog komiteta. Prebacujući se preko Dunava u tek oslobođeni Beograd, poginuo je u oktobru 1944. pod nerasvetljenim okolnostima.

1902. - Rođen je srpski pisac i pozorišni kritičar Milan Dedinac, sledbenik francuske avangardne lirike; njegovu poeziju karakteriše uzlet modernog senzibiliteta sa specifičnim lirskim i intelektualnim akcentima. Doprineo je oslobađanju srpske poezije od tradicionalne forme. Pripadao je generaciji srpskih đaka školovanoj u Francuskoj u vreme Prvog svetskog rata. Filozofski fakultet završio je u Beogradu, do Drugog svetskog rata bio je novinar "Politike", od 1941. do 1943. u nemačkom zarobljeništvu, a posle oslobođenja zemlje, urednik "Politike", potom "Književnih novina", koje je osnovao s grupom pisaca, ataše za kulturu u Parizu, dramaturg i upravnik Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Dela: "Javna ptica", "Jedan čovek na prozoru", "Pesme iz dnevnika zarobljenika broj 60211", "Od nemila do nedraga", "Poziv na putovanje", "Studija o Branku Radičeviću", "Pozorišne hronike".

1940. - Potpisan je Trojni pakt o vojnom savezu između Nemačke, Italije i Japana, što je bila maska za prikrivanje osvajačkih ciljeva i pripremanje agresije.

1961. - Sijera Leone je primljena u Ujedinjene nacije kao stoti član.

Dogodilo se na današnji dan - 28. septembar

1066. - Vilijam Osvajač izvršio je invaziju na Englesku. On je kao normandijski vojvoda upao sa normandijskim i francuskim riterima u Englesku i pobedio kralja Harolda kod Hestingsa, nakon čega je zavladao zemljom.

1542. - Portugalski moreplovac Kabriljo uplovio je u zaliv San Dijego prilikom svojih istraživanja severozapadnih obala Meksika u ime Španije. To je prvi poznati ulazak Evropljana na tlo Kalifornije.

1573. - Rođen je italijanski slikar Mikelanđelo Karavađo. Odlučno je prekinuo sa dotadašnjim idealističkim i intelektualnim shvatanjem slikarstva i orjentisao se ka naturalizmu. Služio se snažnim kontrastima jarkog svetla i dubokih senki, osvetljavajući svoje figure sa strane. Izvršio je veliki uticaj na francusko i holandsko slikarstvo 17. veka. Dela: "Marijina smrt" (Luvr), "Polaganje Hrista u grob" (Vatikanski muzej), "Hristos s decom" (London), "Kockari" (Drezden), "Prizivanje sv. Mateje" (Rim).

1914. - Umro je srpski kompozitor i muzički pedagog Stevan Stojanović Mokranjac, član Srpske kraljevske akademije i horovođa Beogradskog pevačkog društva, u stilizaciji folklornih motiva uzor generacijama kompozitora. Muziku je studirao na Velikoj školi u Beogradu i na konzervatorijumima u Minhenu, Rimu i Lajpcigu, a po povratku u otadžbinu, osnovao je Srpsku muzičku školu i Beogradski gudački kvartet. Njegove kompozicije odlikuje izvanredan, umnogome neprevaziđen smisao za umetničku obradu narodnih pesama, pri čemu su rukoveti vrhunski domet naše muzike, a crkvena pojanja nesumnjivo među najistaknutijim delima celokupnog pravoslavnog bogosluženja. Napisao je i više muzikoloških studija. Dela: "Rukoveti" (15), "Primorski napjevi", "Kozar", solo pesma "Lem-Edim", scenska muzika za "Ivkovu slavu", crkvena muzika "Opelo", "Akatist Bogorodici", "Liturgija".

1944. - Jedinice sovjetske Crvene armije prešle su u Drugom svetskom ratu u Srbiju na osnovu jugoslovensko-sovjetskog dogovora.

1949. - Moskva je jednostrano otkazala ugovor o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći ŠSR i Jugoslavije, što su sledile ostale zemlje "socijalističkog lagera" - Mađarska 30. septembra, Bugarska i Rumunija 1. oktobra, Čehoslovačka 4. oktobra 1949.

1978. - Pronađen je mrtav Papa Jovan Pavle I, koji je prethodno proveo svega 33 dana kao poglavar Rimokatoličke crkve.

1989. - Bivši filipinski predsednik, Ferdinand Markos, čiji je diktatorski režim trajao 20 godina, umro je u egzilu na Havajima, tri godine nakon što je svrgnut sa vlasti.

1990. - Skupština Srbije usvojila je ustav kojim je ukinuto "trodržavlje" iz ustava donesenog 1974. godine. Pokrajine Vojvodina i Kosovo i Metohija zadržale su autonomiju, ali bez atributa državnosti.

Dogodilo se na današnji dan - 29. septembar

1547. - Rođen je Migel de Servantes Saavedra, slavni španski književnik. Njegovo najpoznatije delo - "Don Kihot" - najvernije odražava piščevu umetničku genijalnost pripovedanja, kreiranja dijaloga, finog parodiranja i nenadmašnog, duboko ljudskog humora.

1758. - Rođen je Horacio Nelson, engleski admiral, baron od Nila. Učestvovao je u 140 bitaka i bio 40 puta ranjavan. U bici kod Abukira 1798. i kod Trafalgara 1805. konačno je uništio francusku flotu, ali je bio smrtno ranjen. Ovim pobedama onemogućio je Napoleonovu invaziju na Britansko ostrvo. Ovom najslavnijem engleskom pomorskom heroju podignut je spomenik u Londonu, na Trafalgar skveru.

1793. - Prvi put je pomenuta reč tenis u jednom engleskom sportskom časopisu.

1829. - U Londonu je osnovan Skotland jard.


1839. - Rođen je srpski arheolog i istoričar umetnosti Mihailo Valtrović, prvi profesor arheologije na Velikoj školi u Beogradu, upravnik Narodnog muzeja, osnivač Srpskog arheološkog društva, član Srpske kraljevske akademije. Pokrenuo je časopis "Starinar" i među prvima istraživao srpsku srednjovekovnu arhitekturu i umetničko-zanatlijske predmete iz srednjeg veka. Dela: "Građa za istoriju umetnosti u Srbiji", "Pogled na staru srpsku crkvenu arhitekturu".

1851. - Rođen je srpski novinar i publicista Mita Cenić, najistaknutija ličnost radničkog pokreta u Srbiji od 1875. do smrti 1888. Studirao je medicinu u Francuskoj, odakle je proteran pod optužbom da priprema atentat na kneza Milana Obrenovića, koji je tada boravio u Parizu. U Srbiji je potom optužen da sprema prevrat i osuđen na osam godina robije. Po izlasku iz zatvora, pokrenuo je list "Radnik", zatim "Borbu", "Istinu" i političko-književnu reviju "Čas".

1867. - Otvarajući Miholjsku skupštinu u Kragujevcu, srpski knez Mihailo Obrenović je rekao: "Jedina moja i narodna velika želja ispunjena je, jer su garnizoni turske vojske iseljeni iz Srbije, gradovi na rekama Savi i Dunavu su u našim rukama, sloboda i unutrašnja nezavisnost Srbije postale su prava istina."

1895. - Umro je Luj Paster, francuski biolog i fiziološki hemičar, jedan od najznačajnijih naučnih radnika u medicini. Prvi je naučno dokazao da ne postoji samozačeće najnižih živih bića kao što su bakterije, gljivice... Dokazao da su bakterije izazivači truljenja živih bića, da izazivaju razne bolesti i da se nalaze u vazduhu, vodi, zemlji, krvi... Pronašao je vakcinu protiv antraksa, besnila, crvenog vetra. Zahvaljujući njegovim istraživanjima, stvorena je aseptika, tj, tehnika dezinfekcije, koja je za hirurgiju od ogromne važnosti. Osnovao je mikrobiologiju, stereohemiju i uveo pasterizovanje (prekidanje vrenja).

1905. - Rođen je srpski pisac Vladan Desnica, izuzetan stilista, suptilan psihološki analitičar, sažet u mislima i opservacijama, s razvijenim smislom za tipično. Pisao je sugestivno o naravima ljudi zavičajne Dalmacije. Prava i filozofiju studirao je u Zagrebu i Parizu i do Drugog svetskog rata bio je advokat. Direktni je potomak legendarnog srpskog uskoka Stojana Jankovića. Dela: romani "Zimsko ljetovanje", "Proljeća Ivana Galeba", zbirke novela "Olupine na suncu", "Proljeće u Badrovcu", "Tu odmah pokraj nas", zbirka stihova "Slijepac na žalu".
1936. - Prvi put je korišćen radio u cilju predsedničke kampanje.

1963. - Grupa "Rolling Stones" kreće na svoju prvu turneju.

1988. - Ujedinjene nacije dobile su Nobelovu nagradu za mir.

1999. - Policija je u Beogradu pendrecima, vodenim topovima i oklopnim transporterima razbila mirne demonstracije oko 80.000 pristalica opozicionog Saveza za promene, koji su pokušali da prošetaju do Dedinja, povredivši najmanje 30 ljudi, šestoro teže. Uzvrativši na napad, demonstranti su povredili petoricu policajaca.

Dogodilo se na današnji dan - 30. septembar

1452. - Odštampana je prva knjiga.

1630. - Prvi put je izvršena smrtna kazna u SAD-u.

1791. - U Beču je premijerno izvedena Mocartova opera "Čarobna frula".

1876. - Rođen je srpski pisac, pozorišni kritičar i diplomata, Milan Rakić, reformator stiha i veliki znalac jezika, član Srpske kraljevske akademije, predsednik srpskog Pen kluba. Posle završenih studija prava u Parizu, radio je u Beogradu kao činovnik, a od 1904. bio je u diplomatskoj službi. Pojavio se u javnosti 1903. zbirkom "Pesme", kao potpuno izgrađen pisac, misaon i osećajan, pesnik unutarnjih nemira i sukoba, čiji pesimizam potiče od intelektualnog razmišljanja o prolaznosti sveta. Objavio je 1912. zbirku "Nove pesme" i 1936. "Pesme". Pedesetak pesama, koliko je ukupno napisao, odlikuje se elegancijom i savršenstvom forme i spada u vrh srpske lirike 20. veka, poput pesama "Na Gazimestanu", "Jefimija", "Dolap", "Simonida", "Napuštena crkva", "Orhideja", "Ljubavna pesma", a njegove pozorišne kritike izraz su zadivljujuće eruducije i pouzdanog suda.

1912. - Srbija i Bugarska objavile su mobilizaciju za rat protiv Otomanskog carstva koji je nazvan Prvim balkanskim ratom. U bitkama od oktobra 1912. do maja 1913, protiv Turaka su se borile i Grčka i Crna Gora, a rat je završen oslobađanjem balkanskih naroda od turske vlasti.

1918. - Bugarska armija kapitulirala je u Prvom svetskom ratu, pošto je na granice Bugarske izbila srpska vojska koja je posle proboja Solunskog fronta presekla bugarske trupe na dva dela i potpuno ih slomila.

1935. - U Bostonu je premijerno izvedena opera "Porgi i Bes" Džordža Geršvina.

1941. - Završen je tzv. krvavi marš, u kojem su Nemci u Drugom svetskom ratu više od 5.000 Šapčana - za kaznu zbog pomoći partizanima tokom borbi u Mačvi - doterali na Savski most, gde su neke ubili i bacali u reku, druge gonili da trče, pa ih malaksale ubijali. Preživele su vratili u Šabac i deo streljali, a ostale zatvorili u novoformirani logor.

1947. - U Beogradu je osnovana jugoslovenska organizacija partizanskih ratnih veterana u Drugom svetskom ratu - Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata.

1955. - Džejms Din, američki glumac, poginuo je u saobraćajnoj nesreći. Ostao je upamćen kao simbol uznemirene i pobunjene mladosti. Filmovi: "Istočno od raja", "Buntovnik bez razloga", "Div".

1966. - Bocvana je dobila nezavisnost od Velike Britanije.

1999. - Policija je u Beogradu, druge večeri zaredom, silom suzbila mirne demonstracije nekoliko desetina hiljada pristalica opozicione koalicije Savez za promene, povredivši desetine građana. Opozicione stranke Srbije zaključile su ranije tog dana da su vanredni izbori, pod uslovima usklađenim s međunarodnim standardima, najbrži i najracionalniji izlaz iz krize.

Dogodilo se na današnji dan - 1. oktobar

331. p. n. e. - Aleksandar Veliki porazio je persijskog cara Darija u bici kod Gaugamele, antičkog naselja u Asiriji.

1869. - U Beču su izdate prve razglednice.

1878. - U Nišu je počela da radi gimnazija, u koju je u prvoj školskoj godini upisano 49 učenika.

1892. - Rođena je srpska književnica i klasični filolog Anica Savić-Rebac, profesor Univerziteta u Beogradu. Dela: "Problemi antičke estetike", "Antička demokratija i socijalni problemi", "Problemi predplatonske erotologije", komentar i prevod speva Tita Lukrecija Kara (Titus Lukretius Carus) "O prirodi stvari" (De rerum natura), mnoštvo prevoda na engleski (naročito Petra II Perovića Njegoša), nemački, francuski i italijanski.

1924. - Radio Beograd počeo je da emituje program. U eksperimentalnim emisijama inženjeri Mihajlo Simić i Dobrivoje Petrović su s predajnika u Rakovici emitovali i koncerte uz učešće pevača Beogradske opere. U znak sećanja na prvo emitovanje, 1. oktobar je ustanovljen za dan RTV Srbije.

1946. - U Ninbergu je završeno suđenje dvanaestorici visokih nacističkih oficira. Među onima koji su osuđeni na smrt vešanjem bili su: Joachim von Ribbentrop, nacistički ministar spoljnih poslova; Hermann Goering, osnivač Gestapoa i zapovednik Nemačke avijacije, Wilhelm Frick, ministar unutrašnjih poslova. Sedmorica drugih, među kojima i Rudolf Hess, bivši Hitlerov zamenik, dobili su zatvorske kazne u trajanju od deset godina do doživotne. Trojica preostalih su oslobođeni.

1957. - Umro je srpski biolog i fiziolog Ivan Đaja, profesor Univerziteta u Beogradu i član Srpske akademije nauka i umetnosti, koji je istraživanjima fiziologije duboko ohlađenog organizma stekao svetski renome. Jedan je od osnivača hipotermije ("Đajin metod postizanja hipotermije"). Osnovao je 1910. prvu Katedru za fiziologiju kod nas. Objavio je sam ili sa saradnicima više od 200 naučnih radova. Dela: "Osnovi fiziologije" (prvi udžbenik fiziologije na srpskom), "Od života do civilizacije", "Pogled u život", "Eksperimentalno traženje energetičke osnove u živih bića", "Osnovna biološka energija i energetika kvasa", "Biološki listići", "Putopisi".

1988. - Umro je srpski glumac Pavle Vujisić, "vulkan glume, života i snage", kako ga je opisao Orson Vels (Welles). Već u prvom filmu, "Čudotvorni mač" Vojislava Nanovića (1950), nametnuo se neobično snažnom glumačkom ličnošću, koja je potom obeležila više od 100 filmova i mnoštvo TV serija i drama, poput kultne serije "Šešir gospodina Vujića". Filmovi: "Ko to tamo peva", "Sjećaš li se Doli Bel?", "Maratonci trče počasni krug", "Hajka", "Kampo Mamula", "Dim", "Mačak pod šlemom", "Parče plavog neba", "Žeđ", "Horoskop", "Inspektor", "Sam", "Pogon B", "Kad čuješ zvona", "Događaj", "Konjuh planinom".

1996. - Savet bezbednosti UN jednoglasno je ukinuo sankcije Saveznoj Republici Jugoslaviji, zavedene 1992. Srbiji i Crnoj Gori pod optužbom za učešće u građanskom ratu u delovima prethodne Jugoslavije.

Dogodilo se na današnji dan - 2. oktobar

1810. - Oko 30.000 Turaka je u Prvom srpskom ustanku krenulo iz Bosne da uguši ustanak, koristeći proređenost srpske vojske na Drini čija se glavnina borila kod Varvarina, Deligrada i Sokobanje. Turci su 12 dana topovima tukli Loznicu, ali je nisu osvojili, a kad je s vojskom stigao vođa ustanka Karađorđe, potukao ih je i proterao iz Srbije.

1836. - Slavni engleski prirodnjak i fiziolog, Čarls Darvin, vratio se u Englesku posle petogodišnje naučne ekspedicije na brodu "Bigl" koju je kasnije i opisao u knjizi "Put prirodnjaka oko sveta". Ovo putovanje, na kojem je posetio Brazil, Galapagos, Novi Zeland i dr, imalo je presudan značaj za njegovo shvatanje o nestalnosti i promenljivosti organskog sveta, kao i za teoriju evolucije koju je postavio.

1869. - Rođen je Mohandas Karamčand Gandi, poznatiji kao Mahatma (velika duša), indijski političar i nacionalni vođa. Školovao se u Engleskoj, a zatim je jedno vreme živeo u Južnoj Africi kao vođa tamošnjih Indusa. Od 1919. godine je bio na čelu indijskog nacionalnog pokreta za nezavisnost. U dugogodišnjoj političkoj delatnosti, sprovodio je specifičan oblik borbe nazvan "gandizam". Poginuo je 1948. godine u atentatu koji je na njega izvršio pripadnik polufašističke organizacije Hindu Mahasabha.

1935. - Italija je izvršila invaziju na Etiopiju.

1949. - Umro je srpski kompozitor i etnomuzikolog Kosta Manojlović, profesor i prvi rektor Muzičke akademije u Beogradu. Muzičke studije završio je u Oksfordu. Zapisao je veliki broj narodnih pesama, kojima se inspirisao. Napisao je "Spomenicu Stevanu Mokranjcu" i etnomuzikološke studije "Muzičke karakteristike našeg juga", "Muzičko delo našeg sela", "Narodne melodije u istočnoj Srbiji". Dela: ciklusi horova "Žalne pesme", "Pesme zemlje Raške", "Pesme zemlje Skenderbegove", solo pesme, obrade narodnih pesama.

1974. - Umro je srpski pisac i političar Marko Vujačić, koji je između dva svetska rata na listi Zemljoradničke stranke biran za senatora i poslanika. Narodnooslobodilačkoj borbi priključio se 1941. i bio je potpredsednik AVNOJ-a, potom potpredsednik Prezidijuma Savezne skupštine do 1953. Dela: "Znameniti crnogorski i hercegovački junaci" (pet knjiga), "Vojvoda Mirko Petrović".

1990. - Prekinut je saobraćaj putničkih vozova iz Beograda i Zagreba ka Splitu, Šibeniku i Zadru i između Bihaća i Splita, jer su prugu blokirali Srbi u Kninskoj krajini da bi sprečili ulazak policije Hrvatske u Knin i sukobe širih razmera.

2000. - Vozači kamiona i taksija širom Srbije otpočeli su blokadu puteva i mostova, zahtevajući da jugoslovenski predsednik Slobodan Milošević prizna izborni poraz i odstupi s vlasti.

Dogodilo se na današnji dan - 3. oktobar

1796. - Predvođeni vladikom Petrom I Petrovićem Njegošem, Crnogorci su na Krusima do nogu potukli Turke, a u bici je poginuo i skadarski paša Mahmut Bušatlija, koji je sa 23.000 vojnika pokušao da pokori Crnu Goru.

1814. - Rođen je ruski pesnik Mihail Jurjevič Ljermontov. Zbog svojih slobodoumnih stihova, dva puta je po kazni bio slat na Kavkaz. Njegova dela napisana još u dečačkom dobu predstavljaju izuzetno zrela pesnička ostvarenja, te su ušla u sve pesničke zbirke i antologije. Pisao je poeme: "Demon", "Pesma o trgovcu Kalašnikovu", "Mciri", pesme: "Prorok", "Pesnik", "Izlazim sam na put...", "Jedro", "Povodom pesnikove smrti", "Misao", "Otadžbina", "Zbogom, neumivena Rusijo...", "Oblaci", dramu "Maskarada" i roman "Junak našeg doba".
1918. - Boris III je postao bugarski kralj. On je bio sin Ferdinanda Kroburga i istovremeno poslednji bugarski vladar. Godine 1923. doveo je na vlast profašističku vladu A. Cankova i 1941. godine uveo Bugarsku u Drugi svetski rat na strani fašističkih sila.

1929. - Naziv Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca promenjen je u Kraljevina Jugoslavija.

1932. - Prijemom u Ligu naroda, Irak je postao nezavisna država nakon 17 godina britanske i viševekovne otomanske vladavine.

1952. - Velika Britanija uspešno je testirala svoju prvu atomsku bombu na ostrvima Monte Belo, severozapadno od Australije.

1977. - Umro je srpski književni i pozorišni kritičar i istoričar književnosti Velibor Gligorić, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1965. do 1971, profesor Beogradskog univerziteta. Bio je direktor drame i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, upravnik Jugoslovenskog dramskog pozorišta i urednik više časopisa, iskazavši se kao zastupnik realizma i oštar polemičar. Dela: "Kritike", "Lica i maske", "Matoš - Dis - Ujević", "Pozorišne kritike", "Srpski realisti", "Ogledi i kritike", "U vihoru", "Branislav Nušić", "Portreti", "Senke i snovi", "Knjiga života", "Kuća smrti", "Hronika jednog doba".

1991. - Predsedništvo SFRJ prešlo je na rad u uslovima neposredne ratne opasnosti, ocenivši da je građanski rat na pomolu i da su se za takav rad stekli uslovi predviđeni ustavom. Predstavnici Hrvatske i Slovenije već su se isključili iz rada Predsedništva.

1995. - Nakon dugotrajnog sudskog procesa koji je trajao 252 dana, američka fudbalska zvezda O.J. Simpson oslobođen je sumnje za dvostruko ubistvo - svoje bivše žene Nikol i njenog prijatelja Ronalda Goldmana.

Dogodilo se na današnji dan - 4. oktobar

1648. - U Americi je osnovano prvo dobrovoljno vatrogasno društvo.

1824. - Meksiko je postao republika.

1830. - Privremena vlada objavila je otcepljenje Belgije od Holandije.

1895. - Rođen je Baster Kiton, veliki američki glumac i reditelj. Bio je jedan od najznačajnijih komičara u istoriji filma, a svoje gegove gradio je na prividnoj ravnodušnosti. Filmovi: "A Funny Thing Happened on the Way to the Forum", "Hollywood Clowns", "Man in the Silk Hat", "It's a Mad, Mad, Mad, Mad World", "When Comedy was King", "Sunset Boulevard", "God's Country", "Doughboys"... Umro je 1966. godine, a njegovim stopama krenuo je unuk, takođe popularni glumac - Majkl Kiton.
1931. - Prvi put je izašao strip "Dik Trejsi" Čestera Goulda.

1944. - Uoči oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu, raspušten je koncentracioni logor na Banjici, nacističko mučilište i sabirni centar za streljanje i slanje na prisilni rad u Nemačku, koji su nemačke okupacione vlasti osnovale u junu 1941. Prema nepotpunim podacima, kroz logor je prošlo nešto više od 23.500 muškaraca, žena i dece, ali je na stratištu u Jajincima, gde su logoraši odvođeni na streljanje, pronađeno 68.000 spaljenih i 1.400 nespaljenih leševa.

1945. - Osnovano je sportsko društvo CDNJA Partizan. Košarkaška sekcija CDNJA Partizan nastala je od košarkaške reprezentacije Jugoslovenske armije, koja je 1945. godine osvojila prvenstvo države na turniru sa reprezentacijom jugoslovenskih republika. Pod imenom Partizan, košarkaši današnjeg KK Partizan nastupaju od prvog klupskog šampionata Jugoslavije, održanog 1946. godine. KK Partizan je 1953. godine zvanično prestao da bude klub Jugoslovenske armije, pošto je i celo sportsko društvo dobilo naziv Jugoslovensko sportsko društvo Partizan (JSD Partizan).
1957. - Sovjetski Savez lansirao je "Sputnjik", prvi veštački satelit, radi naučnih merenja i istraživanja.

1970. - U 27. godini je preminula pevačica Dženis Džoplin.

Dogodilo se na današnji dan - 5. oktobar

1762. - U Beču je prvi put izvedena opera "Orfej i Euridika".

1908. - Bugarska je objavila nezavisnost od Turske, a Ferdinand Koburg je uzeo titulu cara.

1921. - Sadašnji ustav Lihenštajna stupio je na snagu.

1940. - U Beogradu je rođena poznata glumica Milena Dravić. Na film je dospela slučajno, tako što ju je na naslovnoj strani neke ilustrovane revije još kao srednjoškolku zapazio reditelj F. Cap i dao joj ulogu u filmu "Vrata ostaju otvorena" (1959). Kako se nametnula svojim šarmom i spontanošću, ubrzo su se ređale njene uloge u filmovima: "Diližansa snova" (1960), "Zajednički stan" (1960), "Uzavreli grad" (1961), "Leto je krivo za sve" (1961). Motivisana uspehom koji je do tada postigla, upisuje Akademiju za film, pozorište, radio i televiziju. Za ulogu u "Prekobrojnoj" (1962) osvaja Zlatnu arenu na Festivalu u Puli. Od tada sarađuje sa preko trideset reditelja svih generacija i neprekidno igra uglavnom glavne uloge u više od pedeset filmova najrazličitijih žanrova. Postala je jedan od glumačkih postulata srpske kinematografije. Svoju drugu Zlatnu arenu dobila je za ulogu u filmu "Biciklisti" (1970). Dobitnica je i pet Srebrnih arena, a za ulogu u filmu "Posebni tretman" (1980) nagrađena je nagradom za epizodnu ulogu na Festivalu u Kanu. Od brojnih drugih filmskih nagrada i priznanja ističe se titula Prve dame jugoslovenskog filma koja joj je dodeljena na Filmskim susretima u Nišu još 1970. godine. Iako je u nizu filmova igrala dramske uloge, njene najizrazitije glumačke vrednosti su, prema njenom vlastitom uverenju, "karakterne uloge sa elementima komedije", koje su do punog izražaja došle u seriji zabavnih televizijskih emisija - "Obraz uz obraz". Uspešno je igrala i u velikom broju televizijskih serija i drama, a okušala se i u pozorištu. Dobitnica je Oktobarske nagrade grada Beograda 1970. godine.

1962. - Bitlsi su objavili svoj prvi album - "Love Me Do".

1974. - Amerikanac Dejvid Kunst završio je prvo putovanje oko sveta pešice; za taj poduhvat bilo mu je potrebno četiri godine i 21 par obuće. On je krenuo iz svog rodnog grada Waseca u Minesoti 20. juna 1970 godine. Svoje razloge za ovaj neobični put objasnio je rečima: "Zasitio sam se svog posla, ljudi koji ne žele da razmišljaju i svoje žene." Tokom ovog dugog puta, pridobio je i spoznore koji su mu pomogli da sakupi novac za UNICEF.

1989. - Dalaj Lama je dobio Nobelovu nagradu za mir povodom svog nenasilnog zalaganja za okončanje kineske vlasti nad Tibetom.

2000. - Demokratska opozicija Srbije pozvala je građane da se okupe ispred Savezne skupštine, kako bi se suprotstavili velikoj izbornoj krađi koju je Savezna izborna komisija sprovela po nalogu Slobodana Miloševića. Pristalice DOS-a su počele sa okupljanjem još u ranim jutarnjim satima, dolazeći organizovano iz više pravaca Srbije. Oko 15 časova, građani okupljeni ispred Skupštine pokušali su da uđu u nju, u čemu su i uspeli, jer se policija povukla, a već oko 18 časova pripadnici policijske stanice u ulici Majke Jevrosime položili su oružje i priključili se demonstrantima. I oko zgrade RTS-a vodila se borba: policija je, pokušavajući da rastera masu, bacila suzavac, ali je bager prokrčio put do ulaza. Program RTS-a je prekinuo sa emitovanjem redovnog programa oko 17 sati, dok su sve druge stanice polako, jedna za drugom, počele da emituju stvarnu sliku sa beogradskih ulica. Novoizabrani predsednik SRJ, Vojislav Koštunica, obratio se predveče građanima sa terase Skupštine grada, a potom i preko RTS-a. Stotine hiljada građana je u toku noći bilo na ulicama Beograda i slavilo pobedu. Strepeći od moguće intervencije VJ i drugih bezbedonosnih formacija bivšeg režima, oni su dočekali prvo jutro bez diktatora.

Dogodilo se na današnji dan - 6. oktobar

1876. - Rođen je srpski slikar Milan Milovanović, profesor Umetničke škole u Beogradu, koji je radio pejzaže i portrete visokog impresionističkog dometa. Nekim delima približio se poentilizmu, težeći da postigne maksimalni efekat svetlosti. Slikarstvo je studirao u Beogradu, Minhenu i Parizu.

1878. - Umro je srpski trgovac i dobrotvor Ilija Milosavljević Kolarac, jedan od najvećih trgovaca hranom u Evropi, koji je sav imetak zaveštao za prosvećivanje naroda. Njegova zadužbina školovala je mnoge đake, izdala veliki broj knjiga i časopisa i podigla Kolarčev narodni univerzitet u Beogradu. Zbog sukoba s knezom Milošem Obrenovićem, prešao je u Pančevo, gde je nastavio da trguje, a po povratku u Srbiju, bio je jedno vreme savetnik kneza Mihaila Obrenovića za finansijska pitanja. Kao privrženik dinastije Karađorđević, u vreme kneza Milana Obrenovića osuđen je na tamnicu, što je ubrzalo njegovu smrt.

1894. - Rođen je srpski pisac Momčilo Nastasijević, jedna od najsnažnijih pesničkih ličnosti srpske literature između dva svetska rata i preteča moderne srpske drame, koji se odlikovao originalnošću stila i izuzetnom jezičkom invencijom. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i do smrti 1938. bio profesor gimnazije. Pisao je lirske pesme, drame i pripovetke sa staroslovenskim motivima, ulazeći eliptičnim i prividno arhaičnim izrazom u virove strasti i "tamne vilajete" ljudske prirode. Dela: pesme "Lirski krugovi", pripovetke "Iz tamnog vilajeta", libreto "Međuluško blago", drame "Kod večne slavine", "Nedozvani", "Gazda-Mladenova kći".

1908. - Austrougarski car Franc Jozef I je uz podršku Nemačke proglasio aneksiju Bosne i Hercegovine, u nameri da stvori bazu za dalje prodiranje Austro-Ugarske ka istoku, što je izazvalo tešku međunarodnu krizu. Da bi izbegle rat, sile Antante izvršile su žestok pritisak na Srbiju, prinudivši je da izjavi kako aneksija tih srpskih zemalja ne zadire u interese Srbije.

1915. - Mučkim napadom s leđa na Srbiju - suočenu s ofanzivom nemačkih i austrougarskih trupa - Bugarska se uključila u Prvi svetski rat na strani Centralnih sila.

1985. - Nemačka atletičarka Marita Koch postavila je novi svetski rekord za žene na 400 metara - 47.6 sekundi.

1989. - U 81. godini je preminula Bet Devis, američka glumica sa talentom širokog raspona. Ostvarila je na filmu velike dramske uloge, uglavnom tumačeći nesrećne i zle žene. Dva puta je nagrađivana Oskarom. Filmovi: "Sve o Evi", "Male lisice", "Elizabeta i Eseks", "Šta se dogodilo sa bebi Džejn", "Svadbeni ručak"...

1990. - Umrla je prva žena ratni pilot kod nas, Marija Draženović-Đorđević, koja je u sastavu 113. lovačkog puka učestvovala u Drugom svetskom ratu u borbama na Sremskom frontu 1945. Letački ispit položila je 1939, sa samo 15 godina.

1991. - Elizabet Tejlor, američka glumica, udala se po osmi put, ovog puta za Larija Fortenskog.

2000. - Bivši jugoslovenski predsednik, Slobodan Milošević, priznao je na Radio-televiziji Srbije izborni poraz i čestitao pobedu novom šefu države - Vojislavu Koštunici.

Dogodilo se na današnji dan - 7. oktobar

1571. - U blizini Lepanta (severna obala Korintskog zaliva) odigrala se velika pomorska bitka u kojoj su udružene flote Svete lige pod komandom Don Huana od Austrije potukle tursku flotu.

1813. - Padom Beograda u turske ruke ugušen je Prvi srpski ustanak i Turci su uspostavili upravni aparat i organizaciju kakva je postojala pre izbijanja ustanka 1804. To je uključivalo sve ranije namete, ali i pojačanu represiju, što je 1815. izazvalo Drugi srpski ustanak, posle kojeg je Otomansko carstvo ubrzano gubilo pozicije u Srbiji.

1849. - Umro je Edgar Alan Po, pesnik, pripovedač i teoretičar književnosti, jedan od najistaknutijih predstavnika romantizma u istoriji američke književnosti. Njegova poezija zna samo za osećanje duboke sete i tuge i odlikuje se zvučnošću i muzikalnošću čudesno onomatopejskih stihova. Za nju bi se, osim toga, moglo reći da predstavlja teoriju na delu, budući da se gotovo u celini temelji na Poovim strogim poetskim načelima, pre svega na načelu kratkoće, sugestivnosti i simbolizacije, kao i na uverenju da se savršenstvo rime može ostvariti jedino povezivanjem jednoličnosti i neočekivanosti; Po, dakle, kao i lord Bekon, veruje da nema savršene lepote bez izvesne neobičnosti u njenim srazmerama. Šarl Bodler - prvi prevodilac ovog ukletog pesnika, pesnika ponora, kako ga naziva Isidora Sekulić - za Poovu poeziju, ne bez divljenja, kaže da je duboka, žalobna, veoma brižljivo pisana, providna, ali i pravilna poput kristalnog dragulja. Po je i jedan od tvoraca tzv. kratke priče, ali i poetike pripovetke tajanstva i strave - ovaploćene u svojevrsnoj sintezi fantastične tematike sa racionalnošću i uverljivošću u oblasti motivacije i pripovedačkog pristupa temi (tu osobenost Poovog pripovedačkog postupka Fjodor Dostojevski nazvaće fantastičnim realizmom) - koja će do današnjih dana uticati kako na evropsku, tako i na latinoameričku književnost. Po se smatra i tvorcem detektivske priče, čak i pretečom Žila Verna i Velsa. Snažno je uticao na francuske simboliste, kao i na engleske pesnike Rosetija, Svinberna i R. L. Stivensona. Dela: pesme "Gavran", "Anabel Li", "Eldorado", "Grad u moru", "U snu san", "Julaluma"", pripovetke "Bunar i klatno", "Pad kuće Ušera", "U dubinama Malstrema", "Mačka Crvene smrti", "Crna mačka", "Vilijem Vilson", poetički spisi "Filozofija kompozicije", "Pesničko načelo", "Marginalije".

1860. - Otomansko carstvo je beratom priznalo Mihaila Obrenovića za kneza Srbije.

1914. - Rođen je srpski pisac Mihailo Lalić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, koji je dao snažne slike Crne Gore pred Drugi svetski rat i u Narodnooslobodilačkoj borbi. U Drugom svetskom ratu interniran je u Grčku, ali je prebegao grčkim partizanima i bio politički komesar Jugoslovenskog bataljona. Dela su mu izrazito poetska, slikovita, s dubokim poniranjem u psihologiju i mentalitet ljudi. Dela: romani "Svadba", "Zlo proljeće", "Lelejska gora", "Hajka", "Raskid", "Pramen tame", "Zatočenici", "Ratna sreća", "Dokle gora zazeleni", "Gledajući dolje na drumove", pripovetke "Na mjesečini", "Izvidnica", "Prvi snijeg", "Gosti", "Poslednje brdo".

1931. - U SAD-u je urađena prva infracrvena fotografija.

1949. - Istočna Nemačka dobila je naziv Demokratska republika Nemačka, za prvog predsednika je proglašen Vilhelm Pik, a za predsednika vlade Oto Grotevol.

1953. - Umrla je srpska književnica i klasični filolog Anica Savić-Rebac, profesor Univerziteta u Beogradu. Dela: "Problemi antičke estetike", "Antička demokratija i socijalni problemi", "Problemi predplatonske erotologije", komentar i prevod speva Tita Lukrecija Kara "O prirodi stvari", mnoštvo prevoda na engleski (naročito Petra II Perovića Njegoša), nemački, francuski i italijanski.

2000. - Vojislav Koštunica proglašen je za predsednika Savezne Republike Jugoslavije posle pobede na predsedničkim izborima 24. septembra.

Dogodilo se na današnji dan - 8. oktobar

1818. - U Engleskoj su se prvi put koristile punjene rukavice u jednom boks meču.

1864. - Rođen je srpski pisac cincarskog porekla, Alkibijad Nuša, poznat kao Branislav Nušić, najveći srpski komediograf, član Srpske kraljevske akademije, koji je briljantno naslikao srpsku provinciju pod dinastijom Obrenovića i Beograd s početka 20. veka i između dva svetska rata. Studirao je pravo u Gracu i Beogradu, a kao diplomata radio je u konzulatima Srbije u Solunu, Bitolju, Skoplju i Prištini. Bio je dramaturg i upravnik pozorišta u Beogradu, Novom Sadu, Skoplju i Sarajevu. Osuđen je 1887. na dve godine zatvora zbog satirične pesme "Dva raba". Učestvovao je kao dobrovoljac u srpsko-bugarskom ratu 1885, a u Prvom svetskom ratu prešao je sa srpskom vojskom preko Albanije. Darovit portretista i pisac veoma razvijenog smisla za pozorišnu scenu i njene zakone, oštro je zapažao negativne pojave i s mnogo duha slikao svet u kojem se kretao - od opštinskog pisara do poslanika i ministra. Njegova dela suvereno su vladala repertoarom srpskih pozorišta između dva rata, a i sada su dosta igrana kod nas i u svetu. Dela: komedije "Sumnjivo lice", "Gospođa ministarka", "Narodni poslanik", "Protekcija", "Ožalošćena porodica", "Pokojnik", "Put oko sveta", "Dr", "Svet", "Ujež", "Mister dolar", pripovetke i romani "Pripovetke jednog kaplara", "Ramazanske večeri", "Opštinsko dete", "Ben-Akiba", "Autobiografija", tragedije "Knez Ivo od Semberije", "Hadži-Loja", "Nahod", drame "Tako je moralo biti", "Jesenja kiša", "Pučina", "Iza božjih leđa".

1895. - Rođen je albanski kralj Ahmed Zogu (1928-1939). Pre dolaska na vlast, živeo je u Jugoslaviji kao albanski emigrant, primao pomoć od jugoslovenske vlade i važio za njenog eksponenta. Posle obaranja vlade Fan-Nolija, došao je u Albaniji na vlast, i to uz pomoć jugoslovenskih graničnih jedinica 1924. godine. Kao predsednik republike, 1926. godine je sa Italijom zaključio Tiranski pakt, kojim je priznao italijanski protektorat nad Albanijom. Godine 1928. proglasio se kraljem kao Zogu I. Kada je 1939. godine fašistička Italija izvršila napad na Albaniju i okupirala je, Zogu je pobegao iz zemlje.

1912. - Crna Gora objavila je rat Turskoj i istog dana napala položaje Turaka kod Skadra, čime je počeo Prvi balkanski rat. Posle krvavih borbi - u kojima su gubici zaraćenih strana dostigli bezmalo 300.000 ljudi - Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska su u maju 1913. srušile tursku vlast na Balkanu i proterale Turke iz Evrope.

1915. - Komandant Drugog bataljona 10. puka, srpski major Dragutin Gavrilović, izdao je zapovest braniocima Beograda - Drugom bataljonu, delovima Trećeg bataljona 10. puka i delovima Sremskog dobrovoljačkog odreda, poslednjoj odbrani srpske prestonice u Prvom svetskom ratu pred agresijom Nemaca, Austrijanaca i Mađara: "Tačno u 15 časova neprijatelj se ima razneti vašim silnim jurišem, razneti vašim bombama i bajonetima. Obraz Beograda, naše prestonice, ima da bude svetao. Vojnici, junaci, Vrhovna komanda izbrisala je naš puk iz svog brojnog stanja... Naš puk je žrtvovan za čast Otadžbine i Beograda. Vi nemate više da se brinete za vaše živote, koji više ne postoje. Zato napred u slavu!". U jurišu su izginuli gotovo svi branioci, a major Gavrilović je teško ranjen.

1962. - Alžir je primljen u Ujedinjene nacije kao 109. članica.

1967. - Bolivijske gerilske snage, predvođene revolucionarom Če Gevarom, poražene su u okršaju sa specijalnim odredom bolivijske armije. Če Gevara je bio ranjen, zarobljen i sledećeg dana pogubljen.

1971. - Džon Lenon je izbacio svoj megahit "Imagine".

1988. - U tesnacu Žuta Greda na putu Nikšić-Titograd, milicija je silom sprečila Nikšićane da se u Titogradu (sadašnja Podgorica) pridruže mitingu na kojem je zahtevana ostavka rukovodstva Crne Gore.

Dogodilo se na današnji dan - 9. oktobar

1547. - Rođen je slavni španski književnik Migel de Servantes. Bio je najpre pomorac i sekretar rimskog kardinala Akvivija, a potom i vojnik. Njegov književni rad veoma je bogat i raznovrstan. Prva dela, roman "Galatea" i nekoliko pesama i pozorišnih komada, doživela su osrednji uspeh, da bi kasnije objavio svoje najbolje delo, "Don Kihot", roman koji najvernije oslikava njegovu umetničku genijalnost u opisivanju, pripovedanju, dijalogu i nenadmašnom, duboko ljudskom humoru. Posle "Don Kihota", najbolja dela su mu: "Uzorne pripovetke", "Blaženi raspusnik", "Pedro de Urdemalos"...

1854. - Rođen je srpski fizičar i pronalazač Mihailo Pupin, čije je najveće otkriće, samoindukcioni kalemovi ("Pupinovi kalemovi"), omogućilo prenos telefonskih razgovora na veliku daljinu. Iz rodnog Idvora u Banatu je 1874, posle školovanja u Pančevu i Pragu, otišao u SAD, gde je završio Kolumbija univerzitet u Njujorku na kojem je kasnije bio profesor teorijske fizike i 40 godina predsednik Instituta radio-inženjera. Prvi od njegovih mnogobrojnih pronalazaka bio je električni rezonator, pomoću kojeg provodnik omogućava istovremeni prenos vesti na različitim talasnim dužinama. Otkrio je i sekundarne radijacije rendgenskih zraka, elektromagnetske detektore i napisao univerziteski udžbenik termodinamike. Za naučni rad dobio je 1920. Edisonovu medalju, a za autobiografsku knjigu "Immigrant to Inventor", kod nas prevedenu pod naslovom "Od pašnjaka do naučenjaka", Pulicerovu nagradu 1924. Njegovo ime nose fizičke laboratorije Kolumbija univerziteta.

1857. - Rođen je srpski pisac iz Dubrovnika Ivo Vojnović, dramski pisac s veoma živim osećanjem za scenu. Dela: drame "Dubrovačka trilogija", "Ekvinocij", "Smrt majke Jugovića", "Gospođa sa suncokretom", "Lazarovo vaskrsenje", "Imeratrix", "Maškerate ispod kuplja".

1892. - Rođen je srpski pisac Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961, član Srpske akademije nauka i umetnosti, briljantan stilista. Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. godine delom "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine". U Prvom svetskom ratu hapšen je i interniran, a između dva svetska rata bio je ambasador Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme ("Nemiri", "Lirika"). Pripovedač snažne imaginacije i izuzetan poznavalac Bosne, njenih ljudi i suštine dominantnih religija, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i brušenim stilom, prefinjenim psihološkim analizama, dubokim poniranjem u probleme egzistencije i umećem da magijom reči dočara ljudsku i društvenu panoramu minulih vekova. Koristeći narodna predanja, legende, istorijsku faktografiju, bogatstvo mašte i osećanja sveta, podigao je monumentalnu književnu građevinu. Dela: romani "Na Drini ćuprija", "Travnička hornika", "Gospođica", "Prokleta avlija", "Omer-paša Latas" (nedovršen), zbirke pripovedaka "Nemirna godina", "Žeđ", "Jelena, žena koje nema", "Znakovi", "Deca", "Kuća na osami", putopisi i skice "Staze, lica, predeli", meditativna proza "Znakovi pored puta", "Ex ponto", "Eseji, kritike, članci I i II", "Sveske".

1915. - Nemačke i austrougarske trupe su, posle ogorčenog otpora brojčano slabije srpske vojske, uz to neuporedivo slabije opremljene, posebno artiljerijom, okupirale Beograd u Prvom svetskom ratu.

1934. - Ubijen je jugoslovenski kralj Aleksandar I Karađorđević, "kralj Ujedinitelj", prva žrtva fašizma, kojem je - u planovima za razbijanje Jugoslavije - smetala njegova jaka ličnost. Atentat u Marseju, u kojem je ubijen i šef francuske diplomatije Žan Luj Bartu, organizovale su hrvatske ustaše i italijanski fašisti, a pasoš nađen kod ubice izdat je u Zagrebu na ime Petra Kelemana. Školovao se u Švajcarskoj, Rusiji i na francuskoj vojnoj akademiji Sen-Sir, govorio je tečno francuski i ruski. Postao je prestolonaslednik 1909. umesto starijeg brata Đorđa, a od 1914. Srbijom je kao regent vladao u ime bolesnog oca kralja Petra I. Bio je na čelu Vrhovne komande srpske vojske u pobedonosnim ratovima od 1912. do 1918. u kojima je ispoljio izuzetnu hrabrost. Postao je kralj Srba, Hrvata i Slovenaca 6. novembra 1921.

1940. - Nacisti su bombardovali katedralu sv. Pavla u Londonu. Ova katedrala iz 17. veka više puta je pretrpela značajna oštećenja.

1946. - Prodato je prvo električno ćebe. Cena mu je bila 39.50 $.

1965. - Singl Bitlsa "Yesterday" dolazi na prvo mesto top-lista i tu se zadržava naredne četiri nedelje.

1974. - Umro je nemački biznismen Oskar Šindler, zaslužan za spasavanje preko 1.200 Jevreja od holokausta. Iako član nacističke partije, rukovodio je fabrikom emajla u Krakovu za vreme nemačke okupacije Poljske u kojoj je zapošljavao Jevreje koji su živeli u getu. Kada je geto likvidiran, on je ubedio naciste da dozvole da se njegovi radnici prebace u obližnji radni kamp Plaszow, spasavajući ih tako deportacije u logore smrti. Godine 1944. svi Jevreji u Plaszow-u poslati su u Aušvic, ali je Šindler uz veliki rizik po sebe, podmitio zvaničnike da poštede njegove radnike i da premesti fabriku na neku bezbedniju lokaciju u okupiranoj Čehoslovačkoj. Do kraja rata, on je ostao bez novca, ali je spasao 1.200 ljudi. Godine 1962. proglašen je pravednim hrišćaninom od strane Yad Vashem-a, izraelske agencije za spomen na holokaust. Prema želji, sahranjen je u Izraelu, na katoličkom groblju na planini Zion.

2000. - Evropska unija ukinula je sankcije na vazdušni saobraćaj JAT-u, Savet bezbednosti OUN ukinuo je sankcije prema SRJ, a američka administracija odobrila je JAT-u letenje u Severnu Ameriku.

Dogodilo se na današnji dan - 10. oktobar


732. - U bici kod Poatjea, grada u zapadnojFrancuskoj, Karlo Martel odneo je odlučujuću pobedu nad Mavrima(Arabljanima) i zaustavio njihovo nadiranje u Francusku.

1813. - Rođen je Đuzepe Verdi,italijanski kompozitor, uz Vagnera najistaknutiji operski stvaralac 19.veka. Njegove prve opere, nastale u doba bujanja rizorđimenta (pokretza ujedinjenje Italije), odražavaju slobodarske nacionalne ideje togpokreta ("Nabuko", "Lombardi", "Jovanka od Arka"). U drugomstvaralačkom periodu ističe se osobita melodijska invencija i snažnadramatika ("Travijata", "Trubadur", Rigoleto"). Podstaknut Vagnerom,ali ne ugledajući se na njega, u poslednje opere unosi nove dramskeprincipe ("Aida", "Otelo"). "Falstafom" daje uzor komične opere 19.veka. Od ostalih opera ističu se "Bal pod maskama", "Moć sudbine", "DonKarlos"...

1830. - Rođena je Izabela II, španskakraljica (1833-1868). Za njene vladavine, u Španiji je bilo nekolikograđanskih ratova. Najznačajniji je tzv. Prvi karlistički rat(1833-1840), po formi dinastički rat između starih feudalnih snaga (DonKarlos) i narastajućih kapitalističkih (Izabela II). Njena kasnijakonzervativna politika jedan je od uzroka buržoaske revolucije 1868. ukojoj je zbačena.

1918. - Prva srpska armija počela jeoperacije za oslobađanje Niša u Prvom svetskom ratu, uprkos upozorenjuvrhovnog komandanta savezničkih snaga na Balkanu, francuskog generalaLuja Franše Deperea, da je to srljanje u avanturu. Goneći austrijsku inemačku vojsku dolinom Južne Morave, srpska vojska je, pod komandomvojvode Petra Bojovića, u munjevitom napadu oslobodila Niš i primoralaokupatore na povlačenje ka severu.

1964. - U Tokiju su otvorene 18. moderne Olimpijske igre.

1970. - Fidži, grupa od 322 ostrva u Pacifiku, dobio je nezavisnost od Velike Britanije i današnji dan slavi se kao Dan nezavisnosti.

1976. - 98-godišnji Grk Dimitrion Yordanidis je najstariji čovek koji je istrčao maraton. To je učinio za 7 sati i 33 minuta.

1985. - Umro je Orson Vels, reditelj,glumac, scenograf, novinar i romansijer. Režijom je počeo da se bavijoš na koledžu, režirajući Šekspirove drame. Njegov prvi film,"Građanin Kejn" (1941), delo je virtuozne izražajne snage ioriginalnosti, tehničkih novina i novog načina montaže. Izgradio jeosobeni stil i uticao na niz američkih i evropskih reditelja. Svakonjegovo delo nosi pečat snažne i originalne ličnosti. Filmovi: "Trećičovek", "Veličanstveni Ambersonovi", "Otelo", "Dama iz Šangaja", "Zrnozla", "Proces"...

1991. - Skupština Srbije odlučila je da republička zastava bude trobojka, bez zvezde petokrake.

Dogodilo se na današnji dan - 11. oktobar


1579. - Turskog velikog vezira srpskogporekla, Baja Sokolovića, poznatog kao Mehmed-paša Sokolović,obnovitelja Pećke patrijaršije, ubio je, prema nalogu pašinihneprijatelja, jedan derviš. Budući gotovo neograničeni gospodarOtomanskog carstva, odveden je u ranoj mladosti (danak u krvi) - premanovijim istraživanjima iz manastira Mileševa, gde je sasluživao -poturčen je i školovan u Jedrenu. Meteorski je napredovao - sa manje od25 godina postao je kapudan-paša (ministar mornarice), 1549. beglerbegRumelije (zemlje Balkanskog poluostrva), 1551. glavni zapovednik u ratus Austrijom, 1555. treći vezir. Drugi vezir je postao 1561, zet sultanaSulejmana II 1562, veliki vezir 1565. Posle smrti Sulejmana II 1566,bio je veliki vezir i pod sultanima Selimom II i Muratom III. Kaoveliki vezir Sulejmana II, krio je njegovu smrt prilikom pohoda naAustriju i održao je red u vojsci do dolaska Selima II. Prisilio je1568. Austriju na mir, a 1570. osvojio Arabiju. Zahvaljujući njemu,Otomansko carstvo vodilo je popustljivu politiku prema Srbima, davaloim povlastice za podizanje manastira, otvaranje štamparije iobnavljanje Pećke patrijaršije 1557, čiji je prvi patrijarh bio njegovbrat (ili brat od strica), Makarije Sokolović. U srpskim zemljamapodigao je mnoge zadužbine, uključujući znameniti most na Drini uVišegradu.

1806. - Rođen je srpski knez AleksandarKarađorđević, sin vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa, u vreme čijevladavine je donet Građanski zakonik i reformisano sudstvo, Srbiji1856. na Pariskom kongresu date garancije velikih sila i objavljeno"Načertanije" Ilije Garašanina (spoljnopolitički program). Poslesvrgavanja kneza Mihaila Obrenovića, na presto su ga 1842. doveliustavobranitelji. Zbog suprotstavljanja ustavobraniteljskom Savetu ivezivanja za Austriju, "kajmakamska" struja ustavobranitelja zbacila gaje 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i vratila na presto kneza MilošaObrenovića.

1811. - Počeo je sa radom "The Juliana", prvi parobrod-trajekt.

1851. - Rođen je srpski kompozitor ihorovođa Josif Marinković, član Srpske kraljevske akademije, koji jenajveći deo stvaralaštva posvetio herojskoj romantičarskoj muzici,znatno je obogativši u tehničkom i izražajnom pogledu. Njegove solopesme i mnoge horske kompozicije uz pratnju klavira predstavljajuposeban doprinos srpskoj muzici. Završio je Orguljašku školu u Pragu iu Beogradu je bio dirigent pevačkog društva "Obilić". Dela: horovi"Narodni zbor", "Junački poklič", "Kola", "Potočara", "Zadovoljnareka", solo pesme "Čežnja", "Kaži mi, kaži, Stojanke", crkvena muzika"Liturgija", "Pomen", "Carju nebesni", "Opelo".

1922. - Prvi put je jedna žena dobila zvanje specijalnog agenta u FBI.

1936. - Premijerno je pušten "Professor Quiz", prvi radio-kviz.

1942. - U selu Kriva Reka kraj Brusa,nemački i bugarski vojnici su u Drugom svetskom ratu zatvorili svestanovnike u crkvu i digli je u vazduh, usmrtivši 320 civila, uglavnomžena i dece.

1945. - Počeo je kineski građanski rat između snaga koje je predvodio Čang Kaj Šek i onih predvođenih Mao Ce Tungom.

Dogodilo se na današnji dan - 12. oktobar


- Danas je Miholjdan, praznik pravoslavnih hrišćana, poznat i kao Sveti Kirijak Otšelni. Sveti Kirijak, rođen u Korintu krajem V veka, smatra se stubom pravoslavlja i monaškim učiteljem. Želja za duhovnim životom odvela ga je u Jerusalim, gde je stupio u manastir i od Božjeg čoveka Evstogorija dobio početna uputstva o monaškom životu. Boravio je u više manastira, revnovao je mnogo za pravoslavnu crkvu i razobličavao je razne jeresi, a post i bdenje u pustinji bili su uobičajeni način njegovog dugog života. Poživeo je 109 godina, a upokojio se 557. godine. Mnoge srpske porodice za krsnu slavu imaju Miholjdan, najviše u Boki Kotorskoj, jer se veruje da je Sveti Kirijak zaštitnik moreplovaca. S Miholjdanom nastupa prava jesen, ali kad su dani još topli narod to jesenje doba naziva miholjsko leto.



1492. - Nakon što je preplovio Atlantski okean, italijanski moreplovac Kristofor Kolumbo ugledao je Bahame misleći da je stigao u istočnu Aziju. Njegova ekspedicija istog dana je stupila na kopno i proglasila ga španskom zemljom.

1810. - Prvi put je održan Oktobarfest. Kada se bavarski kralj Louis I oženio sa princezom Therese von Sachsen-Hildburghausen, kraljevska porodica je pozvala stanovnike Minhena da prisustvuju veselju održanom na poljima ispred gradskih kapija. Ta polja su nazvana Terezina polja ("Theresienwiese") u čast nove princeze, ali je kasnije naziv skraćen u "Wies'n". Odluka da se ovakvo veselje ponovi i sledećih godina ustanovilo je zapravo tradiciju održavanja Oktobarfesta, koji sada počinje krajem septembra i traje do prve nedelje u oktobru. Konzumiranje alkohola je važan deo modernog festivala: na svakom Oktobarfestu popije se više od milion galona piva.

1865. - Rođen je srpski geograf Jovan Cvijić, osnivač antropogeografije i geomorfologije u Srbiji i Srpskog geografskog društva, profesor i rektor Univerziteta u Beogradu, predsednik Srpske kraljevske akademije, počasni doktor pariske Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu. Veoma su značajni njegovi radovi o migracijama jugoslovenskih naroda, o morfologiji i hidrografiji Dinarskog krša i drugih kraških predela, tektonici i glacijaciji planina Balkanskog poluostrva, studije o Jadranskom primorju, balkanskim kotlinama i poljima, Šumadiji i Panonskom basenu. Odigrao je izuzetnu ulogu kao savetnik srpskih državnika na mirovnim pregovorima u Parizu posle Prvog svetskog rata. Dela: "Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije" (tri toma), "Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva", "Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje", "Geomorfologija" (dva toma), "Etnogeografske karte jugoslovenskih zemalja", "Geografska karta Jugoslavije", "Govori i članci" (četiri toma).

1873. - Rođena je srpska slikarka Nadežda Petrović, profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu i saosnivač "Kola srpskih sestara" (s Branislavom Nušićem). Slikarstvo je studirala u Minhenu i Parizu, a prvu samostalnu izložbu priredila je 1900. godine. Njena dela nose snažan, originalan izraz i izvanredno bogatstvo boja. Sačuvano je oko 200 njenih dela, a pojedine slike ("Resnik", "Autoportret", "Notr Dam", "Bulonjska šuma") ravne su radovima vrhunskih evropskih majstora tog vremena. Njeno delo obuhvata raspon od plenerizma do snažnog realizma prožetog ekspresionizmom. U Srbiji svog doba ona se najsnažnije vezala za modernu umetnost i anticipirala njen dalji razvoj. Rođena je u porodici u kojoj su dve sestre postale slikarke, jedna muzičar, a najmlađi brat Rastko pisac. Umrla je od tifusa 1915. u valjevskoj bolnici, gde je kao bolničarka negovala ranjene srpske vojnike.

1874. - Rođen je srpski arheolog Vladimir Petković, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti i upravnik Narodnog muzeja u Beogradu, stručnjak za srpsku srednjovekovnu umetnost. Bio je urednik specijalizovanog časopisa "Starinar" i prvi direktor Arheološkog instituta SANU. Rukovodio je otkopavanjima Stobija i Caričinog Grada. Dela: "Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda", "Le peiunture serbe en Mouen age " (Srpsko slikarstvo u srednjem veku), monografije o manastirima Žiča, Ravanica, Studenica, Kalenić i Dečani.

1897. - U Beograd su iz Beča preneseni posmrtni ostaci srpskog jezičkog reformatora Vuka Stefanovića Karadžića i sahranjeni u porti Saborne crkve.

1918. - "Marš na Drinu" srpskog kompozitora Stanislava Biničkog prvi put je odjeknuo ulicama Niša, tek oslobođenog u Prvom svetskom ratu. Uz zvuke marša, pobedonosno je koračala Drinska divizija srpske vojske.

1918. - U dečjoj bolnici u Bostonu prvi put su korišćena "gvozdena pluća".

1931. - Svečano je otvoren spomenik Isusa Hrista sa raširenim rukama, "Korkovado", zaštitni znak Rija de Ženeira. Spomenik težak 1.145 tona napravio je francuski skulptor Maksimilijan Pol Landovski. Spomenik se nalazi na 710 metara visine i godišnje ga poseti u proseku oko 770.000 ljudi.

1934. - Maloletni Petar I Karađorđević proglašen je kraljem Jugoslavije, tri dana pošto je u Marseju ubijen njegov otac Aleksandar I, u atentatu koji su, uz pomoć italijanskih fašista, izvele hrvatske ustaše.

1968. - Otvorene su 19. olimpijske igre u Meksiku. Norma Enriqueta Basilio Satelo je prva žena koja je zapalila olimpijsku vatru.

1999. - Umro je Vilt Čembrlen u 63. godini. Najznačajnija novinska agencija, "Asošijeted pres", uvrstila ga je neki mesec kasnije među deset najboljih američkih sportista 20. veka, kao jedinog košarkaša pored Majkla Džordana. Vilt Čembrlen će ostati upamćen po tome što je 1962. godine u Heršiju, u utakmici protiv Njujorka, postavio rekord svih vremena, postigavši 100 poena na jednoj utakmici. Poređenja radi, maksimum Majkla Džordana je 69 poena, a naš rekorder je neprikosnoveni Radivoje Korać, koji je postigao 99 poena za OKK u utakmici protiv švedskog Alvika 1965. godine. Inače, u Čembrlenovoj statistici povodom ovoga interesantan je podatak da je 118 puta zabeležio više od 50 poena po utakmici.

Na današnji dan - 13. oktobar

1792. - Položen je kamen temeljac za predsedničku rezidenciju u Vašingtonu 1800. godine; predsednik Džon Adams bio je prvi koji se uselio u ovu kuću, ubrzo poznatu kao Bela kuća.

1812. - Britanske i indijanske snage predvođene ser Ajzakom Brokom (Isaac Brock) porazile su Amerikance u bici kod Queenstown Heights-a, u Ontariju. Engleska pobeda uspešno je okončala svaki dalji pokušaj Amerikanaca da uđu u Kanadu.

1921. - Rođen je Iv Montan, francuski šansonjer i glumac italijanskog porekla, bivši frizer, doker i metalski radnik. Sem na filmu, sa dosta uspeha nastupao je i kao dramski glumac u pozorištu. Glavni filmovi: "Vrata noći", "Nadnica za strah", "Heroji su umorni", "Veštice iz Salema"...

1943. - Italija je objavila rat svom dotadašnjem savezniku Nemačkoj.

1962. - Na Brodveju je premijerno izveden komad "Ko se boji Virdžinije Vulf" sa Utom Hagen.

1967. - Umro je srpski inženjer Dobrivoje Božić, konstruktor najbolje svetske automatske vazdušne kočnice na železnicama. "Kočnica Božić" u Jugoslaviji je usvojena 1922, a kad je ubrzo Međunarodna železnička unija proglasila taj uređaj boljim od svih dotadašnjih, usvojena je i u drugim zemljama. Božićeva kočnica neprevaziđena je po jednostavnosti konstrukcije, lakoći rukovanja i snazi delovanja.

1977. - Palestinci su oteli nemački Lufthanzin avion, sa zahtevom da se osloboi 11 zatvorenih članova nemačke Bader-Majnhof terorističke organizacije, poznate i kao Crvene brigade. Palestinski otmičari spustili su avion u Mogadišu, prestonici Somalije tek 17. oktobra, prethodno usmrtivši jednog od pilota. Rano izjutra, nemačke specijalne jedinice zauzele su avion, oslobodivši 86 talaca i ubivši trojicu od četiri otmičara. Vođe Bader-Majnhova na ovo su reagovale izvršivši samoubistvo u zatvorskoj jedinici u Nemačkoj.

1981. - Hosni Mubarak izabran je za predsednika Egipta.

1987. - Prvi put su dresirani delfini korišćeni u vojne svrhe. Koristili su ih Amerikanci u Persijskom zalivu.

1993. - Sud u Hamburgu proglasio je Nemca Gintera Parhea krivim zbog ranjavanja nožem jugoslovenske teniserke Monike Seleš, ali je na osnovu toga doneo presudu koja je širom sveta ocenjena kao skandalozna. Parhe je kažnjen uslovno na dve godine zatvora.

- 14. oktobar

- Danas je praznik Pokrov Presvete Bogorodice. Crkva je oduvek proslavljala Presvetu Bogorodicu kao pokroviteljicu i zaštitnicu hrišćana koja svojim molitvama umilostivljava Boga prema nama grešnima. Bezbroj puta pomagala je pojedincima i narodima, u ratu i miru i svuda u nevoljama. Događaj koji crkva danas praznuje desio se 14. oktobra (1. oktobra po starom kalendaru) 911. godine, u vreme cara Lava Mudroga (Filosofa). Bilo je svenoćno bdenje u Bogorodičinoj crkvi Vlaherne u Carigradu. Crkva je bila puna naroda, a negde u pozadini stajao je sveti Andrej Jurodivi sa svojim učenikom Epifanijem. U četiri sata posle ponoći, ugledao je sveti Andrej Presvetu Bogorodicu sa rasprostrtim omoforom iznad naroda, kao da tom odećom pokriva narod. Bila je odevena u zlatnokrasnu porfiru i blistala je okružena apostolima, svetiteljima, mučenicima i devicama. Sveti Andrej pokaza rukom Epifaniju i upita ga da li i on vidi "Caricu i gospođu kako se moli za sav svet", što Epifanije začuđen potvrdi. Zbog tog događaja, uvedeno je ovo praznovanje da nas stalno podseća na taj trenutak i na stalno pokroviteljstvo Presvete Bogorodice, kad god to u nevoljama od nje molitveno tražimo.



1066. - Engleski kralj Harold II je poražen u bici kod Hestingsa od normanskih snaga predvođenih Viljemom Osvajačem. Harold je ubijen, a njegove snage uništene. On je bio poslednji anglosaksonski kralj Engleske.

1834. - Henri Bler je prvi crnac u Americi koji je dobio patentnu zaštitu, i to za sadilicu kukuruza.

1894. - U Beogradu je na liniji Kalemegdan-Slavija pušten u saobraćaj prvi tramvaj na konjsku vuču. U gradu je već 1896. bilo 9,5 kilometara tramvajskih šina, a između Terazija i Topčidera saobraćao je električni tramvaj.

1941. - Okupatorski vojnici nacističke Nemačke su u Srbiji u Drugom svetskom ratu počinili jedan od najtežih ratnih zločina, streljavši u Kraljevu više od 6.000 srpskih civila, uključujući žene i decu.

1944. - Umro je srpski slikar Marko Murat, osnivač Umetničke zanatske škole u Beogradu, koji je počeo kao realista, ali se potom približio impresionistima. Slikao je portrete, istorijske kompozicije, predele, snažno je uticao na stvaranje tzv. Beogradske škole i u srpsko slikarstvo je uneo nova umetnička shvatanja i razvio interesovanje za probleme svetlosti.

1944. - Nemački feldmaršal Ervin Romel je, posle neuspelog atentata na Hitlera (20. avgusta 1944.), kao jedan od zaverenika, izvršio samoubistvo.

1947. - Američki kapetan Čak Jejger (Chuck Yeager) postao je prva osoba koja je letela brže od brzine zvuka, tj. koja je probila zvučni zid.

1961. - Početak radova na izgradnji Avalskog tornja. Zidanje je trajalo do sredine 1965. godine.

1964. - Američki borac za ljudska prava, dr Martin Luter King, dobio je Nobelovu nagradu za mir povodom svoje nenasilne borbe za ukidanje rasnih predrasuda u Americi. Sa svojih 35 godina života, on je ujedno i najmlađa osoba koja je dobila ovo prestižno priznanje.